9 (1298)

■■r

niczne wyznaczają pewne związki, które można by określić jako relacje bilansowe. Na przykład nie można zużyć więcej węgla niż się produkuje (plus lub minus ewentualny import i eksport), nie można zwiększyć zapasu danego produktu, jeśli cała jego produkcja (plus ewentualny import) zostaje zużyta. Relacje bilansowe wynikają stąd, że działalność produkcyjna, jak zresztą wszelka działalność gospodarcza, odnosi się do przedmiotów materialnych. Pewne relacje techniczne i bilansowe występują szczególnie wyraźnie, jeżeli proces produkcji rozpatrujemy jako proces stale powtarzany, jako proces reprodukcji. Jeśli się chce utrzymać proces produkcji na określonym poziomie, wówczas nie wszystkie produkty mogą być skonsumowane: część produktów musi być przeznaczona na odnowę zużywających się środków produkcji. Wynika stąd, że tylko część produktów może mieć postać rzeczową środków spożycia, część produktów natomiast musi mieć postać rzeczową tych środków produkcji, które trzeba odnowić. Ilość tych ostatnich zależy od stopnia, w jakim środki produkcji zużywają się, a więc od technicznych warunków produkcji. Jeżeli zaś następuje zwiększenie zasobów środków produkcji (tzn. reprodukcja rozszerzona), to ilość środków produkcji wytworzona w procesie produkcji musi być większa niż ilość potrzebna na odnowę zużywających się środków produkcji. Ilość wytwarzanych środków spożycia musi być odpowiednio mniejsza ¹⁹. Techniczne relacje produkcji i relacje bilansowe sprawiają, że w procesie produkcji muszą być zachowane pewne określone — w warunkach danego poziomu rozwoju techniki — relacje między wytwarzaniem różnych produktów. Relacje te określamy mianem tech-niczno-bilansowych praw produkcji.

Prawa postępowania ludzi i prawa splotu działań ludzkich

Ekonomiczne stosunki między ludźmi, istniejące na danym szczeblu rozwoju historycznego, rodzą również pewne konieczne związki między poszczególnymi działaniami i czynnościami gospodarczymi. Stosunki produkcji określają własność środków produkcji, a tym samym także własność produktów. Stosunki produkcji wyznaczają więc stosunki dystrybucji, określają np., jakie są kategorie podziału produktów (płaca, zysk, renta itp.), czy dystrybucja następuje drogą wymiany czy drogą przydziału itd. Stosunki produkcji i stosunki dystrybucji wyznaczają cel działania gospodarczego ludzi (np. osiągnięcie maksymalnego zysku, bezpośrednie zaspokojenie potrzeb, uzyskanie awansu społecznego) oraz środki umożliwiające jego realizację (np. zdobycie pozycji monopolistycznej na rynku, obniżka kosztów produkcji, zwiększenie plonów, podniesienie kwalifikacji zawodowych). Sytuację pobudzającą iudzi do realizacji

¹⁹ Związane z tym prawidłowości wyjaśnił K. Marks (Kapitał, t. II, s. 377 - 559).

62