Bez nazwy 9 (17)

36 Szkice z filozofii literatury

łem sztuki literackiej. Zdarza się jednak, że ilość warstw w nie-któych utworach lub ich częściach pomnaża się. Zachodzi to wszędzie tam, gdzie w tekście utworu przytacza się słowa wypowiadane przez osobę przedstawioną w dziele, a więc np. w powieściach, w czytanych dramatach itp.²² Słowa te, jako wypowiedziane przez kogoś, kto stanowi składnik warstwy przedmiotowej, same do niej należą, są składnikiem rzeczywistości przedstawionej, są jednym z przedmiotów. Zamiast jednak, żeby o nich była mowa za pomocą innych słów lub zdań (co nota bene jest także możliwe), są one same przy toczone, jakby czytelnikowi pokazane. Tę funkcję pokazywania słów spełnia tzw. cudzysłów²³, tak że ściśle biorąc, w dwuwarstwie językowej dzieła jest jedynie cudzysłów, to zaś, co jest w cudzysłowie, jest pokazanym obiektem. Ale przytoczenie sprawia, że słowa przytoczone są niejako wciągnięte z powrotem do dwuwarstwy językowej dzieła, zwłaszcza że są one również utworzone przez autora i noszą na sobie za zwyczaj piętno jego sprawności językowej. Wskutek tego n;i ogół przeoczą się, iż one są składnikami świata przedstawionego w dziele. Z drugiej strony jednak słowa przytoczone wyka żują same dla siebie charakterystyczną wielowarstwowość: maj;] swoje brzmienie, znaczenie, przedmiot, o którym w nich mowa, a nieraz wiodą z sobą i odpowiednie wyglądy. W ten sposób odpowiednia część dzieła z czterowarstwowej staje się w pew nej mierze ośmiowarstwową. Ale warstw tych może być i więcej. Gdy np. jedna z osób przedstawionych w dziele opowiada innym o pewnych zdarzeniach i w pewnej chwili przytacza słowa jednej z osób biorących udział w tych zdarzeniach, wów czas de facto mamy d w a cudzysłowy różnego stopnia (tzw. autor przytacza słowa osoby opowiadającej, a osoba słowa in nej osoby należącej do świata przedstawionego). Ilość warstw dzieła zwiększa się do dwunastu, choć większość z tych warstw jest w tej fazie dzieła bardzo uboga. Powstają w tym wypadku specjalne komplikacje i szczególne efekty sztuki literackiej, które

²²    Szczególną trudność stanowi wypadek tzw. mowy zależnej (oratio obliąua).

²³    To jedna z funkcji cudzysłowu.

....... murowa budowa dzieła sztuki literackiej

37

« nuciłyby osobnego opracowania. Na razie wskazuję na nie i ■biuc dlatego, żeby nie powstało mylne przypuszczenie, iż ■ I u le sztuki literackiej muszą być zawsze dokładnie cztery ■ u iwy. Występowanie większej niż cztery ilości warstw nie i • u .i.ijc'oczywiście w sprzeczności z wyznawaną przeze mnie u I o warstwową koncepcją dzieła literackiego, lecz jest jedy-• pi wną osobliwością, która wypływa z niej jako jedna z moż-ln\ i i.