Alkocholizm jest chorobą 19

nymi związanymi np. z hipowitaminozą czy też encefalopatią wątrobową w przebiegu marskości wątroby.

Spotykane u osób uzależnionych obniżenie nastroju ma jednak najczęściej charakter sytuacyjny (reaktywny) i wiąże się z przewlekłym piciem alkoholu oraz wynikającymi z tego powodu komplikacjami życiowymi. Stan taki bywa niejednokrotnie traktowany przez niedoświadczonego lekarza jako przewlekająca się i oporna na leczenie depresja endogenna (picie jest na ogół skrzętnie ukrywane a pacjent bywa niejednokrotnie kierowany na rentę w związku z brakiem efektów leczenia). Badania wykazały, że w większości przypadków objawy depresji u osób uzależnionych od alkoholu ustępują w ciągu 2-4 tygodni po zaprzestaniu picia i nie wymagają leczenia. Z badań Browna i wsp. (1988) wynika jednak, że u 6% osób uzależnionych od alkoholu nasilone objawy zespołu depresyjnego utrzymują się dłużej niż 4 tygodnie po zaprzestaniu picia. Utrzymywanie się objawów depresyjnych przez kilka tygodni po zaprzestaniu picia jest bezwzględnym wskazaniem do konsultacji psychiatrycznej i prawdopodobnie farmakologicznego leczenia depresji. Ponieważ wiele programów terapeutycznych przestrzega przed przyjmowaniem leków pacjent musi zostać uprzedzony, że przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych nie grozi kolejnym uzależnieniem. Zastosowanie leczenia przeciwdepresyjnego jest o tyle istotne, że utrzymujące się tak długo złe samopoczucie może być postrzegane przez pacjenta jako brak skuteczności programu terapeutycznego a przez terapeutów jako zbyt małe zaangażowanie w proces terapeutyczny.

Znacznie rzadziej uzależnienie od alkoholu stanowi tzw. maskę depresji endogennej (spektrum depresji wg. Winokura) lub jest wtórne do innych endogennych zaburzeń (chorób) psychicznych (tzw. alkoholizm objawowy w przebiegu chorób afektywnych czy schizofrenii).

Zarówno epizody maniakalne jak i część pozostałych zaburzeń nastroju tj. zaburzenia afektywne dwubiegunowe, epizody depresyjne i nawracające zaburzenia depresyjne nie budzą wątpliwości diagnostycznych. Odpowiadają one bowiem koncepcji biegunowości przebiegu zaburzeń afektywnych sformułowanej w 1957 roku przez Leonharda a następnie udokumentowanej przez Perrisa. Epizod maniakalny w ICD-10 odpowiada chorobie afektyw-nej jednobiegunowej - manii. Zaburzenia afektywne dwubiegunowe to -choroba afektywna dwubiegunowa (psychoza maniakalno-depresyjna). Nawracające zaburzenia afektywne są z kolei odpowiednikiem depresji endogennej (chorobie afektywnej jednobiegunowej - depresji).

Nieco mniej znane są przewlekłe zaburzenia nastroju o zmiennym nasileniu tj. cyklotymia i dystymia. Dlatego też wymagają one dodatkowego omówienia. Większość epizodów nie osiąga nasilenia upoważniającego do rozpoznawania hypomanii lub subdepresji. Utrzymują się one przez wiele lat, niekiedy większą część dorosłego życia, są przyczyną przygnębienia i ograniczają możliwości życiowe pacjenta.

Cyklotymia - to stałe wahania nastroju w postaci licznych okresów obniżonego nastroju i łagodnie wzmożonego samopoczucia. Stwierdza się ją często u krewnych pacjentów z dwubiegunowymi zaburzeniami afektywnymi. Czasami cyklotymia przechodzi w zaburzenia afektywne dwubiegunowe.

Dystymię charakteryzuje przewlekłe obniżenie nastroju trwające przynajmniej kilka lat. Nie jest ono wystarczająco głębokie, aby rozpoznać nawracające zaburzenia depresyjne. W tym przedziale mieszczą się takie rozpoznania jak: nerwica depresyjna, depresyjne zaburzenia osobowości, depresja nerwicowa

Pracując z kobietami pijącymi nadmiernie lub uzależnionymi od alkoholu należy pamiętać o wahaniach samopoczucia związanych z tzw. zespołem napięcia przedmiesiączkowego, obniżeniem nastroju w przebiegu tzw. zespołu pustego gniazda’ oraz piciu alkoholu przez żony wiecznie zajętych mężów w celu zabicia nudy i w ramach ucieczki od samotności.

Obniżeniu nastroju towarzyszą niejednokrotnie myśli i zamachy samobójcze. Odnotowano, że 4 spośród 5 prób samobójczych dokonana została pod wpływem alkoholu. W Drugim Raporcie Regionalnym PHARE (1995) odnotowano, że 30-40% samobójstw w Polsce dokonano pod wpływem alkoholu. Zdaniem niektórych badaczy samobójstwa są najczęściej spotykaną przyczyną nagłej śmierci osób uzależnionych od alkoholu. Z badań Asukai (1994) wynika, że wśród osób, które skutecznie dokonały samobójstwa -18% to osoby uzależnione od substancji psychoaktywnych (w tym od alkoholu). Pużyński (1988) podaje, że samobójstwo jest przyczyną zgonu 10-17% osób uzależnionych od alkoholu. Z innych badań wynika, że ponad 20% osób uzależnionych od alkoholu, u których stwierdzono występowanie depresji miało w wywiadzie próby samobójcze.

Lecząc pacjenta, u którego występują zaburzenia nastroju należy zawsze pamiętać o:

♦ ocenie ryzyka samobójstwa, które jest istotnie wyższe u osób demonstrujących - wysoki poziom lęku z niepokojem ruchowym, po-

* Zaburzenia spowodowane zmianą trybu życia matki, po opuszczeniu domu przez dorosłe dzieci.