CCF20080116043

486 PODSTAWY KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ

dobnych zakłóceń perspektywy. Teoretycy zajmujący się punktem widzenia także twierdzą, że nierówności związane z rodzajem, orientacją seksualną oraz przynależnością rasową i klasową pozwolą nam zauważyć, jak różne umiejscowienie na drabinie społecznej prowadzi do odmiennego postrzegania natury relacji społecznych. Harding twierdzi, że „[...] kiedy ludzie mówią, znajdując się po przeciwnych stronach układu władzy, ogląd uzyskany z perspektywy osób nie-uprzywilejowanych może być bardziej bezstronny niż ogląd z perspektywy osób uprzywilejowanych”¹. W centrum zainteresowań badaczki znajduje się punkt widzenia kobiet, znajdujących się na marginesie społeczeństwa.

O ile Harding cieszy się opinią tego filozofa, który najbardziej upowszechnił teorię punktu widzenia wśród badaczy feministycznych², o tyle Julia Wood popiera i konsekwentnie stosuje logikę przyjętego punktu widzenia w zakresie komunikacji. Wood jest profesorem komunikacji na University of North Carolina w Cha-pel Hill, gdzie w 1998 roku otrzymała tytuł Profesora Roku za osiągnięcia naukowe i dydaktyczne. Wood twierdzi, że każda perspektywa ma subiektywny charakter, ale jest przekonana, że pewne punkty widzenia są „[...] bardziej subiektywne niż inne, ponieważ to, co się widzi, zależy od zajmowanego miejsca w hierarchii społecznej”³. Dla teoretyków komunikacji poważne traktowanie punktu widzenia kobiet jest równoznaczne z przyjęciem wezwania Wood, by wybierać takie zagadnienia badawcze, którymi interesują się kobiety:

Stale zaniepokojenie przemocą sprawia,, że wielu naukowców feministycznych krytykuje niektóre tematy dominujące w badaniach nad związkami. Jeśli w Stanach Zjednoczonych każdego dnia cztery kobiety zostają pobite na śmierć przez swych partnerów, prowadzenie badań nad powstawaniem i utrzymywaniem związków opartych na przemocy wydaje się pilniejsze niż badanie życia uczuciowego heteroseksualnych studentów. Czy ważniejsze jest badanie przyjaźni żyjących w dostatku nastolatków, czy też nawyków społecznych, które z przemocy seksualnej i gwałtu czynią normę zachowania?⁴

Jako badacz pici męskiej, który zajmował się już życiem miłosnym i przyjaźnią na terenie miasteczka uniwersyteckiego prywatnej uczelni, powinienem - kierując się zasadą intelektualnej uczciwości - zbadać logikę teorii punktu widzenia Harding i Wood. Czy wszystkie kobiety mają jednakowy punkt widzenia? Dlaczego Harding i Wood uważają, że kobiecy punkt widzenia jest bardziej obiektywny czy mniej stronniczy niż inne, od których można byłoby rozpocząć badania? Czy osadzenie dalszych badań w kontekście życia kobiet sprawia, że z góry muszę założyć prawdziwość każdego raportu dotyczącego kobiecych doświadczeń? Czy należy pomijać wszystko, co mają do powiedzenia mężczyźni? Dalsza część tego rozdziału rozważy te i inne pytania dotyczące teorii punktu widzenia. Odpowiedzi na nie będą bardziej zasadne, gdy poznamy zróżnicowane źródła intelektualne, z których czerpali specjaliści przeprowadzający analizy.

FEMINISTYCZNY PUNKT WIDZENIA OSADZONY W FILOZOFII I LITERATURZE

W 1807 roku niemiecki filozof Georg He-gel poddał analizie relację pan - niewolnik, by w ten sposób wykazać, że to, co ludzie „wiedzą” o sobie, innych i społeczeństwie zależy od tego, do jakiej grupy sami należą⁷. Na przykład niewolnicy patrzą z całkowicie odmiennej perspektywy na znaczenie łańcuchów, praw, rodzenia dzieci i kar niż ich właściciele, którzy oglądają tę samą „rzeczywistość”. Ponieważ jednak za właścicielami stoi ustalona struktura społeczna, to oni właśnie mają władzę umożliwiającą im narzucenie własnych ocen.

Karol Marks i Fryderyk Engels poszli w ślady Hegla i przyjęli punkt widzenia proletariatu. Uznali, że idealnej świadomości społecznej należy szukać wśród wyzyskiwanej biedoty, która własnym potem wypracowuje sprawiedliwość, pod warunkiem że zdaje sobie sprawę z walki klasowej, w której uczestniczy⁸. Według Harding teoria punktu widzenia „[...] jest nieco wymuszoną próbą wyłonienia nowej formuły badań podjętą przez zaznajomionych z marksistowską epistemologią feministycznych teoretyków społecznych”⁹. Wpisując słowo „kobiety” w miejsce proletariatu, a „dyskryminację ze względu na rodzaj” zamiast walki klasowej, wcześni zwolennicy feministycznej teorii punktu widzenia uzyskali gotowe ramy umożliwiające podjęcie kwestii o doniosłym znaczeniu dla kobiet.

W przeciwieństwie do determinizmu ekonomicznego Marksa George Herbert Mead uważa, że kultura „dociera do jednostek” za pośrednictwem komunikacji (zob. rozdział czwarty). Wykorzystując tę kluczową zasadę symbolicznego interak-cjonizmu, Wood utrzymuje, że rodzaj nie jest zjawiskiem biologicznym, lecz raczej tworem kultury. „Nie tyle rodzaj jest zmienny, ile systemem znaczeń, który rzeźbi punkty widzenia jednostek poprzez sytuowanie większości mężczyzn i kobiet w odmiennych okolicznościach materialnych, społecznych i ekonomicznych”¹⁰.

Postmodernizm również podnosi kwestię punktu widzenia. Kiedy Jean-Fran-cois Lyotard ogłosił, że „nie dowierza me-tanarracjom”, zaliczył do nich także racjonalizm oświeceniowy i zachodnią naukę¹¹. Liczne feministki z radością przyjmują postmodernistyczną krytykę, ponieważ uważają, że te dwa zjawiska zostały zdominowane przez mężczyzn, którzy nie chcą się przyznać do faworyzowania męskiego

Harding, S. (1991). Wliosc Science? Whose Knowledge? Thinking for Women 's Uves (s. 269-270). Ithaca, N.Y.: Cornell University Press.

Durkham, M. G. (1998). On the relevance of standpoinl epistemology to the practice of journalism:The case for „Strong Objectivity”. Communication Theory, 8, 117.

Wood, J. T. (1993) Gender and morał voice: Moving from woman’s naturę lo standpoinl epistemology. Women’s Sludies in Communication, 15, 13.

Wood, J. T. (1995). Feminist scholarship and the study of relationships. Journal of Social and PersonaI Relationships, 12, 110.