CCF20081215025

381

Czynność myślenia

cie składającej się z setek tysięcy części lub sprawdzenie, czy prawdziwa jest hipoteza, że na Marsie żyją organizmy roślinne, jest sprawą wyjątkowo skomplikowaną. Warto dodać, że współczesne programy symulujące myślenie rozwiązują głównie problemy zamknięte.

Problemy konwergencyjne i dywergencyjne

W zależności od sposobu sformułowania celu wyróżniamy za J.P. Guilfordem (1959) problemy konwergencyjne i dywergencyjne.

W problemach konwergencyjnychcel jednocześnie określa końcowy wynik, co powoduje, że problemy te mają tylko jedno poprawne rozwiązanie. Tak na przykład w eksperymentach Lewickiego, które omówiliśmy poprzednio, jedynym poprawnym rozwiązaniem było wykrycie, że „klipiec” to „prostokąt z czarnym kwadratem wewnątrz”. Wiele zadań logicznych, matematycznych czy technicznych ma taki charakter.

W problemach dywergencyjnych cel dopuszcza wiele poprawnych rozwiązań. Projektowanie nowego osiedla mieszkaniowego, pisanie opowiadania o drugiej wojnie światowej, opracowywanie konstrukcji samolotu ponaddźwiękowego, przygotowywanie zmian organizacyjnych w przemyśle, to przykłady problemów dywergencyjnych. Wiele rozwiązań urbanistycznych, wiele konstrukcji technicznych samolotu i wiele wariantów nowej organizacji przedsiębiorstwa może być równie użytecznych.

Problemy dywergencyjne nie ograniczają swobody poszukiwań podmiotu, nie krępują jego inwencji i oryginalności. Rozwiązując je człowiek może posuwać się w różnych kierunkach. Większość problemów, które rozwiązują naukowcy, pisarze czy politycy ma taki właśnie charakter. Po zbadaniu struktury problemu, a więc danych początkowych, oraz struktury celu, można stwierdzić, czy problem ten jest otwarty czy zamknięty oraz, czy jest on konwergencyjny czy też dywergencyjny.

Fazy rozwiązywania problemów

Już od czasów J. Deweya (1910) badacze próbują określić, jakie są zasadnicze fazy rozwiązywania problemów. Wykorzystując prace wielu psychologów, wyróżnimy 4 główne fazy w czynności rozwiązywania problemów.

1.    Dostrzeganie problemu — w fazie tej podmiot dostrzega problem, czyli odkrywa go; innymi słowy, uświadamia sobie, że zasób posiadanej przez niego wiedzy nie wystarcza do osiągnięcia planowanych celów.

2.    Analiza sytuacji problemowej — w fazie tej człowiek analizuje informacje zawarte w sytuacji problemowej oraz strukturę celu, który ma osiągnąć. Bada, jakie są rozbieżności i luki między tym, co jest dane, a tym, co jest pożądane.

3.    Wytwarzanie pomysłów rozwiązania — w fazie tej,zwanej fazą produktywną, podmiot wytwarza nowe informacje, takie jak hipotezy, metody itp. Wszelkie