CCF20090214051

musi mieć ważność empiryczną) — buduje model pokazujący, jak zachowanie takie powinno wyglądać, gdyby działający byli w pełni świadomi swoich celów, wszystkich stojących do dyspozycji środków, zamierzeń innych ludzi itd., a zatem, gdyby zachowanie było całkowicie racjonalne (subiektywnie i obiektywnie).¹⁰ Następnie bada odchylenie rzeczywistości od typu idealnego i możliwe przyczyny, jakie to odchylenie spowodowało. W przypadku, gdy zachowanie rzeczywiste było zachowaniem racjonalnym, interpretacja jest zarazem wyjaśnieniem, dlaczego takie zachowanie wystąpiło. Natomiast w przypadku, gdy rzeczywiste zachowanie odbiegało od owej racjonalnej konstrukcji, umożliwia ona zidentyfikowanie przyczyn tych odchyleń. Na tym z grubsza rzecz biorąc polega „rozumiejąca” metoda w socjologii i innych naukach o kulturze, które posługują się typami idealnymi.^{1 2}

Koncepcja ta pozwala na utrzymanie w mocy niektórych przesłanek zaczerpniętych z neokantyzmu. Nauka o kulturze nie jest po prostu odbiciem rzeczywistości, lecz jej projektem. Nauka taka nie czerpie po prostu wiedzy z rzeczywistości, lecz buduje modele z którymi następnie rzeczywistość porównuje i przez to czyni zrozumiałą. Dopiero dzięki poznaniu opartemu na tej procedurze możemy się dowiedzieć, jakie zachowania były racjonalne, a jakie nie.

Czy jednak argument ten wystarcza do utrzymania tych założeń w niezmienionej postaci? Niewątpliwie nie!³ Przecież muszę dysponować zdolnością do odróżnienia zachowań człowieka od innych zdarzeń, a także możliwością poznania celów, motywów i wiedzy o święcie, leżących u podstaw tych zachowań. Muszę wiedzieć, do czego mam modele stosować, muszę też prawidłowo identyfikować zachowanie i jego motywy. Inaczej bowiem cała procedura byłaby całkowicie dowolna i mógłbym stosować utworzony w interpretacji model do dowolnego zachowania czy wręcz do dowolnego typu zdarzeń.⁴ A zatem „socjologia rozumiejąca” zakłada uprzednią możliwość identyfikowania zachowań ludzkich, wprawdzie nie jako racjonalnych, ale jako intencjonalnych, zakłada też uprzednią możliwość identyfikowania wszelkich ich motywów — co zresztą ostatecznie na jedno wychodzi, jak, mam nadzieję, pokazały rozważania rozdziału poprzedniego. Socjologia rozumiejąca zakłada już zatem rozumienie, które poprzedza naukowe poznanie sensownych zachowań człowieka i stanowi warunek możliwości tego poznania.

Rozumienie jako metoda nauki, jako „sensowna interpretacja”, jest możliwe dzięki uprzedniemu rozumieniu zachowań innego człowieka w życiu potocznym. Słusznie Weber pisze, iż: «doświadczenie dnia codziennego* (...) jest naturalnie wspólnym punktem wyjścia wszystkich empirycznych dyscyplin szczegółowych Każda z nich chce poza to doświadczenie wykroczyć — na tym przecież polega ich racja bytu jako «nauki». Tyle, że każda z nich «przezwycięża» lub •sublimuje* doświadczenie codzienne w inny sposób i w innym kierunku.”*⁴ Weber chce uprawiać i opisać naukę, która to doświadczenie transcenduje w specyficzny sposób — przez budowę racjonalnych modeli. Jeśli jednak przedmiotem badań ma być rzeczywistość, jeśli socjologia rozumiejąca nie ma pozostać w czysto normatywnej sferze, jak niektóre teorie ekonomiczne,- metoda taka założyć musi możliwość uprzedniego rozumienia zachowań, jeszcze przed skonfrontowaniem ich z typem idealnym.

Ale na ten temat Weber milczy. Nie tylko dlatego, że interesowała go przede wszystkim struktura pozna-

105

1

   R. Prewo, Max Webers.„, s. 215.

2

   Por. M. Barker, Kant as a Problem for Weber, „British Journal of Sociology”, t. 31, 1980, s. 236.

3

⁴¹ Podobnie sądzi G. Dux, Gegenstand und Melhode. Am Beispiel der Wissenschaftslehre Max Webers, w: G. Dux, T. Luckmann (wyd.), Sachlichkeit. Festschrift zum 80. Geburtstap von Helmuth Plessner, Opladen 1974, s. 187—221, a także W. Mommsen. Max Weber, Gesellschaft, Politik und Geschich-te, Frankfurt a.M. 1974, s. 208—232. Również E. Baumgarten uważa, żc w swych badaniach Weber wbrew neokantystom zakładał, iż badacz ma do czynienia ze światem już uformowanym. E. Baumgarten (wyd.), Max Weber, Werk und Person, Tiibingen 1964, s. 592.

4

⁴⁵ Por. R. Prewo, Max Wcbers..., s. 220.

⁴⁴ M. Weber, Cesammelte Aufsdtze..., s. 393.