CCF20090610009

niemal wszystkich religii,można dyskutować, obserwować i uczestniczyć w ich obrzędach religijnych. Dalszym następstwem pluralizmu jest wielość wyborów, których człowiek musi dokonywać, ogromny wysiłek refleksji niezbędnej do tego, by poznać różne sposoby widzenia świata. Niejako | „po drodze” następuje relatywizacja owych sposobów widzenia świata, w tym również własnego. Nie jest on już dany jako oczywistość — wymaga |j nieustannego potwierdzania. Społeczeństwo, w którym się urodziliśmy, ? zmienia się ze społeczeństwa losu w społeczeństwo wyboru. Modernizacja j rozbija światy losu, rozbija sieć instytucjonalnych powiązań i komplikuje je, następuje zachwianie związku pomiędzy siecią instytucji a możliwym ]j repertuarem tożsamości. Rzeczywistość staje się niesłychanie otwarta, a na I poszczególnego człowieka spada ciężar odpowiedzialności za własne wy-g bory. Ponieważ obiektywny porządek nie jest już dany na sposób pewny} ugruntowanie własnych doświadczeń i decyzji człowiek może znajdować tylko w sobie, w swoim subiektywnym świecie. Ta subiektywizacja dotyczy także religii. Jednostka poszukując pewności w ostatecznej instancji może |

, się zwrócić tylko do siebie.    I

f Następuje — jak mówi Berger — uniwersalizacja herezji. Pojęcie | herezji wyprowadza on od greckiego czasownika hairein, oznaczającego f tyle co „wybierać”, W społeczeństwie wyboru każdy musi wybierać, a zatem,

¹ nowoczesny człowiek z konieczności jest heretykiem.] Użycie tego określenia przez Bergera wywodzi się najprawdopodobniej z cytowanego przez niego z dużym uznaniem Schleiermachera, który już w przededniu XIX wieku ę postulował „rehabilitację herezji” — jako że jego zdaniem przypisanie siebie i do jakiejkolwiek religii już oznacza pozytywny akt jej wybrania¹. Również - u Bergera określenie to używane jest wyraźnie w sensie pozytywnym, pomimo że w pierwszej kolejności zmiany wywołane modernizacją oznaczają sekularyzację. Dlaczego pozytywne — stanie się jasne, kiedy w tym wywodzie, omawiającym poglądy Bergera, zrelacjonuję jego teologiczną koncepcję możliwych sposobów radzenia sobie przez religie z tendencjami

sekularyzacyjnymi, Na razie jednak zatrzymajmy się przez chwilę na samym pojęciu sekularyzacji i jej różnorodnych form.

Sekularyzację Berger rozumie , jako proces, poprzez który różne sektory społeczeństwa i kultury uniezależniają się od dominacji religijnych instytucji i symboli”². Wyraża się to między innymi w oddzieleniu Kościoła i państwa, w ograniczeniu dóbr ziemskich posiadanych przez Kościoły, w wyemancypowaniu się spod wpływów kościelnych autorytetów edukacji, ograniczeniu zawartości treści religijnych w sztuce, powstaniu niezależnej od religii nauki i rozpowszechnianiu się świeckiej perspektywy w widzeniu świata.

Tym obiektywnym zmianom towarzyszy także sekularyzacja świadomości, | wyrażająca się w tym, że coraz więcej ludzi widzi świat i swoje życie bez ^: potrzeby jakichkolwiek religijnych uzasadnień.

Berger widzi sekularyzację jako proces nierozłącznie wpisany w dzieje q rozwoju chrześcijaństwa i zakorzeniony w samej idei judeochrześcijańskie- k go, transcendentnego Boga. A więc sekularyzacja jest widziana przez niego ^ nie tylko jako proces wynikający z racjonalizacji współczesnej kultury zachodniej, co następuje w nowożytnej erze naszej cywilizacji, ałe przede wszystkim — przesłanki tego procesu, jego niezbędne fundamenty, tkwią w samej istocie, w podwalinach tej kultury, która jest chrześcijańska in spe. Koncepcja transcendentnego Boga, oderwanego z jednej strony od | natury, a z drugiej — oddzielonego od swego niedoskonałego stworzenia n

— człowieka — wprowadza radykalny rozdział między tym co ziemskie, j _tj I immanentne, a tym co boskie, transcendentne. Zdaniem Bergera — w tym | fakcie tkwi zarodek procesu sekularyzacji, który rozwinął się później między |j innymi poprzez racjonalizację z jednej strony, a z drugiej — segmentację życia społecznego. Mechanizm racjonalizacji spowodował uniezależnienie się od religii takich sfer życia społecznego jak system prawa, edukacji i szkolnictwa, a przede wszystkim — życia politycznego i gospodarczego.

Jak sam pisze — najpierw sekularyzacja ujawniła się w dziedzinie życia gospodarczego, obejmując swoim zasięgiem tych wszystkich, któ-

19

1

Heretical..., s. 132.

2

R. V, sekularyzacja, s. 150.