CCF20090625077

140 Filozofia sztuki czy teoria estetyczna

rzony siłą estetyczną w tym samym stopniu, co poeta. Ludzie pozbawieni zmysłu estetycznego, to nasi filozofowie dogmatyczni (BuchstabenphUosophen). Filozofia ducha jest filozofią estetyczną. W żadnej dziedzinie nie można wykazać bystrości, nawet o historii nie można bystro i inteligentnie rozprawiać — bez zmysłu estetycznego"¹.

Nie może więc dziwić, że zorientowani historiozoficznie historycy teorii estetycznej począwszy od Hansa Roberta Jaufia i Petera Szondi’ego po Manfreda Franka dostosowywali wczesnoromantyczną estetykę do schematu tego Schellingiańskiego projektu filozoficznej utopii. Podczas gdy Szondi i JauJ3 czynią to głównie poprzez dopasowanie teorii Friedricha Schlegla do struktur filozoficzno-historycznych, przeoczając po prostu przy tym głębokie odejście Schlegla od takich właśnie struktur, zapewne wskutek przyjętego Apriori historii ducha [geistesgescllichtlich) a także ogólnego nastawienia epoki (Zeitstimmung)², to Manfred Frank zdecydowanie uznał platonizującą filozofię sztuki młodego Schellinga, tj. głównie jego utopię romantycznej mitologii, za najbardziej nośną podstawę filozofii sztuki (ostatnio w Einfuhrung in die fruhromantische Asthetik, Suhrkamp, Frankfurt 1989). Ale czy zdania cytowane z Najstarszego programu systemu nie powinny natychmiast zaalarmować estetyka zainteresowanego estetyczną różnicą? Schelling jako przyjaciel Hólderlina mógłby sobie wówczas jeszcze życzyć, by filozofia była estetyczna, ale bez wątpienia trzymał się mocno tego, że „akt estetyczny" pozostaje „aktem rozumu", podobnie jak w Filozofii sztuki z 1802 roku powraca ostatecznie do wcześniej jeszcze niejasnej dla niego samego pier-wolnie czysto filozoficznej intencji: Sztuka jako funkcja filozoficznego zainteresowania prawdą, mitologia jako mitologia rozumu. Piękno jako język absolutu³.

Dla dylematu każdej filozofii sztuki, która nie chce stać się teorią konsekwentnie estetyczną, znamienne jest to, że nader łatwo godzi się ona z tą uniwersa-listyczną barierą, zamiast wzmacniać filozofię sztuki tam, gdzie uniwersalizm jest redukowany: nie Schellin-giańską koncepcję romantycznej mitologii, ale Schle-glowską. Nie chciałbym tutaj zajmować się dłużej cechami pojęcia mitu, które przypisuje mu poetyka⁴. Mówiąc zatem w skrócie: Jeśli Schelling poszukiwał w sztuce filozoficznej utopii, to Schlegel szukał w micie tego, co estetyczne: mogło się to udać tylko o tyle, o ile w zupełnym przeciwieństwie do platonizmu Schel-linga oddzielił to. co estetyczne, od tego, co filozoficzne, tzn. również od odniesienia historiozoficznego. Tym samym chciał dopiąć tego, co Schelling metodycznie wykluczył we Wprowadzeniu do Filozofii sztuki: by, mianowicie, filozofia czerpała swe pojęcie ze swych zakresów przedmiotowych — a więc ze sztuki — czyli z tego, co cytowany na wstępie aforyzm Friedricha Schlegla wprost implikuje! Teza Schellinga wskazująca na metodyczną granicę między „filozofią sztuki" i „teorią estetyczną” brzmi jasno: „Konstruuję zatem w filozofii sztuki nie sztukę jako sztukę, jako to, co szczególne, ale konstruuję u ni wersu m w postaci sztuki"⁵. Ta uniwer-salizacja wymierzona przeciw wcześniejszym teoriom sztuk pięknych i „psychologicznym założeniom” (tamże, s. 21) oznaczała zwłaszcza wobec estetyki wzniosłości Burke'a regres, któiy pogłębił się jeszcze u Hegla, również przekonanego, żc należy polemizować z psychologiczną estetyką XVIII wieku. Przejście Schlegla od „filo-

Friedrich Wilhelm Joseph Schelling, Najstarszy program systemu idealizmu niemieckiego, tłum. Ryszard Panasiuk, w: R. Panasiuk. Schelling, Wiedza Powszechna, Warszawa 1987. s. 151.

^c Por. Peter Szondi, Studienausgabeder Yorlesungen. Bd. 2: Poetik und das Geschichtsphilosophie. Antike und Moderne in der Asthetik der Goethezeit. hrsg. von W. Fictkau, Suhrkamp, Frankfurt/M. 1974, s. 96 nn.: także, Hans Robert JauJ5, Historia literatury jako prowokacja. tłum. Małgorzata Lukasiewicz. Wydawnictwo IBL. Warszawa 1999, s. 68 n.

F. W. J. Schelling. Najstarszy program..., s. 151.

Por. K. H. Bohrcr, ITiedrichScIilcgels Kecie ul)erdie Mytliologie. w: Mythos und Moderne. K. U. Bohrer (Hrsg.), Suhrkamp. Frankfurt/M. 1983. s. 62 nn.

F. W. J. Schelling, Filozofia sztuki, tłum. Krystyna Krzemieniowa. BKF. PWN. Warszawa 1983. s. 28.