CCF20100512005

Modyfikacją XVIII-wieczną cyrylicy jest powstała na gruncie rosyjskim tzw. grażdanka. Wielki reformator Eosji, car Piotr I zwany Wielkim, pragnąc dla celów świeckich zastąpić cyrylicę pismem prostszym, w r. 1710 w drodze urzędowej reformy wprowadził pismo rosyjskie, utworzone z alfabetu cyrylickiego przez adaptację zbliżającą je do grafiki łacińskiej (16, Wojcń-ski s. 13). To właśnie pismo nosi popularne miano grażdanki, utworzone od rzeczownika grażdanin ("obywatel’) i przymiotnika grażdanslcij (dosłownie: "obywatelski’, tzn. "świecki, nieduchowny’).

Eosyjska grażdanka została przejęta przez Białorusinów, Ukraińców, Serbów, Bułgarów i Macedończyków.

2. Reforma pisowni czeskiej. Pisownia czeska miała początki podobne do naszych: przez jakiś czas była nie ustalona. Jednakże bardzo wcześnie (w. XII) pojawiają się próby wprowadzenia tzw. pisowni spójkowej („spfeż-lcovy pravopis”), tzn. połączeń liter cs dla afrykat „6” i „c” w celu odróżnienia od dźwięku „k” (oznaczanego literą c). Dwuznak oh oznaczał te same głoski „c”, „ć”, „k” oraz „x”. Z początkiem XIV w. istnieje już wcale ustalony system pisowni czeskich przedniojęzyko-wych szczelinowych i afrykat, zawierający dwuznaki: zz, //, cz, chz, oh, rs. Po jakimś czasie pojawia się obok tej pisowni nowa, również spójkowa, ale w porównaniu z tamtą nieco uproszczona i mniej dokładna (bo w większej części wieloznaczna), stosująca znaki: z dla „z” i „ż”; / dla „s” i „ś”; // dla tychże „s” i „ś”; rz dla „r”; cz dla „c” i „c” (36, Stieber s. 32-33).

Wielkim krokiem naprzód była reforma dokonana w r. 1411 przez Jana Husa, którego traktat De ortho-graphia bohemica miał znaczenie epokowe. Hus wprowadził zupełnie nowoczesny system znaków odpowiada-

16

«Baia«aF

jących ówczesnemu systemowi fonemów języka czeskiego. Dawne kombinacjo liter zastąpił znaczkami diakrytycznymi nad literami. Pozostał tylko jeden znak dwuliterowy eh dla fonemu „x”. Dźwięki szumiące „ź”, „6”, „f” i wyraźnie miękkie ,,t'”, ,,d'”, „ń” odróżnił Hus w piśmie od odpowiednich syczących „s”, „z”, „c”, od głoski „r” oraz od twardych „t”, „d”, „n” przez dodanie nad literami kropki, którą potem zastąpiła stosowana dziś czarka (ś, ż, ć, r, t, d, ń). Starał się też Hus konsekwentnie odróżniać samogłoski długie od krótkich, oznaczając pierwsze z nich przecinkiem nad odpowiednią literą.

W pisowni Husa były jeszcze pewne niedokładności, jak: litera q oznaczająca (rzadki zresztą w języku czeskim) dźwięk „g” oraz „j”; mieszanie liter u i v, pozostawienie znaku x dla połączeń dźwiękowych „ks” i „kś”. Także w pisowni różnych drukarń były w w. XVI i później drobne różnice. W związku ze zmianą wymowy wprowadzono też w w. XVI nową literę w; na oznaczenie „e” krótkiego po miękkiej przyjął się znak e. W w. XIX wprowadzono tzw. analogiczną pisownię i oraz y po s, z, c; długie „i” zaczęto oznaczać literą i w miejsce litery j, której nadano dzisiejszą funkcję, pozostawiając literę g tylko dla oznaczenia nowoczeskiej spółgłoski tylnojęzykowej zwartej dźwięcznej (jak w galerie itp.); usunięto ostatecznie literę l (36, Stieber s. 34-35).

Mimo pewnych niedokładności i późniejszych uzupełnień czy przesunięć — reformę pisowni dokonaną przez Husa uważa się za podstawę, na której się opiera i dzisiejsza pisownia czeska. — Warto tu dodać, o czym pisze S. Urbańczyk (59, s. 316), że spopularyzowany przez ortografię czeską fonetyczny system diakrytyczny (o, •v, z) przejęły w w. XIX niektóre inne narody, jak Sło-