CCF20100512008

(A

CZ - £ ^c > '^c rrS,tvS2 - &

- & .    . u V

<,52:3    so*i ^ siz_t^

W ciągu w. XIV-XV pojawiały się różne nowe dwuznaki (czy trójznaki), stosowane nieraz wieloznacznie:

cz — stosowane na oznaczenie głosek:

1)    „ć”, np.: czas (= czas);

2)    „c”, np.: owocz (= owoc);

3)    „ć”, np.: czyalo (= ciało). th —na oznaczenie głoski „t”, np.:

themu (= temu), thu (= tu), ktho (= kto); ssz — na oznaczenie dźwięku „ś”, np.: sszc (= się); sch — na oznaczenie głosek:

1)    „ś”, np.: sclmka (= szuka);

2)    „ź”, np.: proszmisch ( = prośmyż);

3)    „s”, np.: schinowy (= synowi). rs, rsz — na oznaczenie dźwięku „P, np.:

trsy (= trzy), Crston (= Krzczon), scrszitalo (= zgrzytało).

(Dalsze szczegóły można znaleźć w pracach: 39, Klemensiewicz cz. I, s. 95-98; 45, Kospond s. 49-51).

Jako końcowy rezultat tych wahań ustaliły się do dziś używane w języku polskim dwuznaki: cli, sz, cz, dz, rz.

Szczególnym rodzajem dwuznaku jest połączenie liter spółgłoskowych z literą y (zastąpioną z czasem i) na oznaczenie spółgłosek miękkich w pozycji przed samogłoskami, np.: kamy en, zyemya, swyat, myedzy Jcwyathky Icwyat, meysye dobrze, wyeprza zasyć neysye — późniejsze: kamień, ziemia, między kwiatki kwiat, miej się dobrze, wieprza zasię niesie. ¹

Wprawdzie główna osobliwość tego traktatu polegała na różnym kształcie liter (o grzbiecie kanciastym lub okrągłym), mającym odróżniać spółgłoski twarde od miękkich; także podwojeniem litery samogłoskowej odróżniał autor traktatu samogłoski długie od krótkich — jednakże warto tu odnotować stosowanie przez Par-koszowica dwu znaków diakrytycznych w postaci dwu poziomo ułożonych kropek nad literą y² oraz przecinka nad literami spółgłoskowymi, mającego zaznaczać miękkość spółgłoski. Oto kilka przykładów:

—    ye (— je), ijoczi (= jęczy), umey (= umiej) — gdzie litera y oznacza spółgłoskę „j”;

—    pijsmem (— pismem), mzystlcych (= wszystkich) — gdzie litera y oznacza samogłoskę „i”;

—    lis ( = lis), ludzy (= ludzi), Icrol (= kroi), poi siei (= polski), gestii (= jestli), ńisJci (= niski)— gdzie litera l oznacza głoskę „1”, w przeciwstawieniu do samego l, oznaczającego głoskę „ł”, np.: cal = cał, leaal — kał, lis = łys (łysy), pissal = pisał.

Na znacznie większą skalę wprowadził znaki diakrytyczne do swego projektu (r. 1512 albo 1513) Stanisław Zaborowski³. Zalecał on:    I

—    jedną kropkę nad literą: ś, ż, ć dla spółgłosek szumiących „ś”, „ż”, „ć”, np. powśedni (= powszedni), żivota (= żywota), oyće, ućinelc (= ojcze, uczynek);

—    dwie kropki nad literą: s, z, c, a także n, m, p, 6, ic, itd., np.: sićatą cerkew Icrescianslcą (= świętą cerkiew krześcijańską), meć (= mieć), 'żerne (= ziemie),

23

1

Zastosowanie znaków diakrytycznych. Icłi zadaniem było: z jednej strony usunięcie wieloznaczności pojedynczych znaków, z drugiej — zastąpienie wieloznaków odpowiednio przystosowanymi znakami pojedynczymi. Znaki diakrytyczne spotykamy m. in. w traktacie o ortografii polskiej Jakuba Parkoszowica (około r. 1440).

2

   Ni© jest to bezwzględna nowość Parkoszowica. Znaki z dwioma kropkami u góry cytuje S. Bospond z o wiele wcześniejszych rękopisów: starogórnoniomieckie gesezzan — gosessen (44, s. 33) oraz staroczeskie z poł. w. XIII dyunu, yest itp. (51, s. 205).

3

   Orthographia, seu modus recie scribendi et legendi Polonicum idiomu gnam utilissimus.