CCF20101219044

chu, ani gniewu.⁷¹ Logika wojenna oparta jest głównie na pragmatyzmie, jeśli idzie o wyposażenie i kwestie natury duchowej nie odgrywają większej roli. Jeśli zatem doszło do wymiany hełmów na nowy typ, musiały wpływać na to praktyczne względy, a te są takie, że już w końcu VI w. p.n.e. dekretem zobowiązano osadników ateńskich (kleroi) na Samos do uzbrojenia się za sumę 30 drachm (Greek Historical Inscriptions 14.2.9-10, Oxford 1946-1948). Arystofanes (Pokój 1284) pisze, że za dwa hełmy trzeba było zapłacić minę, to znaczy, że jeden kosztować musiał pół miny. Pilos był więc najbardziej odpowiednim, bo lichym a co za tym idzie tanim hełmem. Pierwsze znane przedstawienia tego typu pojawiają się w ikonografii greckiej około 450 r. p.n.e., masowe użycie zaś, z anabazą Dziesięciu Tysięcy.⁷² Najgłośniejszym epizodem związanym z tym rodzajem hełmu są walki na Sfakterii w

Hełm grecki typu pilos 425 r. p.n.e. Tukidydes, relacjonując przebieg wydarzeń, utrzymuje, że Spartiaci walczyli w pilśniowych hełmach, które „nie stanowiły ochrony przed strzałami z łuku.” (4.35, tłum. K. Kumaniecki). Tym tropem podąża też Nelson, pisząc, iż około 400 r. p.n.e. Spartanie w miejsce dotychczasowego tradycyjnego hełmu przyjęli pilos, który nie był wykonany z metalu.⁷³ Jest to dość ryzykowne stwierdzenie, gdyż należy pamiętać, że i czapka pilśniowa i metalowy hełm to pilos, a więc o pomyłkę łatwo. Należy też mieć wzgląd na to, iż żaden hełm grecki wykonany z cienkiej blachy brązowej nie chronił należycie głowy w walce na krótki dystans, a tym bardziej przed ostrzałem z łuku.⁷⁴ Najlepiej więc nadawały się one do picia grochówki, co czynił jeden z dowódców w Atenach, opisany przez Arystofanesa w Lizystracie (555, tłum. J. Ławińska-Tyszlcowska).

Poza Grecją pilos znalazł odbiorców na terenie Wielkiej Grecji jako stożkowa odmiana. Nieprzerwany okres rozwoju tego typu hełmu trwa do II w. p.n.e., kiedy przekształcił się w rodzaj kapalinu z daszkami policzkowymi.⁷⁵

Mimo że łączenie go z grzebieniem bezpośrednio po 450 r. p.n.e. było mało popularne, to w późniejszym okresie, szczególnie IV w. p.n.e., mamy do czynienia z całą gamą dekoracji. Pojawiają się szczotki wzdłużne i poprzeczne, a także pióra zakładane zapewne dla parady lub jako oznaka funkcji dowódczej.⁷⁶ Dla wyższych dowódców zarezerwowany był grzebień poprzeczny, szeregowi zadowolić się musieli wypolerowanym dzwonem hełmu i skórzanym paskiem pod brodą.