CCF20110405020

408 Magia, nauka i religia

już typów aktów religijnych musimy jednak raz jeszcze powrócić,, mam tu na myśli okresowe święta i ceremonie o charakterze społecznym lub plemiennym. I teraz właśnie przejdziemy do analizy tego zagadnienia.

XV. PUBLICZNY I PLEMIENNY CHARAKTER KULTÓW PIERWOTNYCH

Uroczysty i publiczny charakter ceremonii kultowych jest wyróżniającą się cechą religii w ogóle. Większość uświęconych aktów ma miejsce w społeczności wiernych: uroczyste zebranie wiernych zjednoczonych w modlitwie, ofierze, błaganiu czy dziękczynieniu jest w rzeczywistości prototypem ceremonii religijnej. Religia potrzebuje społeczności jako całości po to, by członkowie mogli wspólnie czcić święte przedmioty i bóstwa, a społeczność potrzebuje religii, by utrzymać prawo moralne i porządek.

W społecznościach pierwotnych publiczny charakter nabożeństw, kompromis między wiarą religijną i organizacją społeczną, jest co najmniej tak samo widoczny, jak w kulturach bardziej rozwiniętych. Wystarczy rzut oka na przedstawiony przez nas wcześniej wykaz zjawisk religijnych, by przekonać się, że ceremonie towarzyszące narodzinom, rytuały inicjacji, dbałość o zmarłego, pogrzeb, akty żałoby i akty ku czci zmarłego, ofiary i rytuały totemiczne mają charakter publiczny i zbiorowy, często wpływają na plemię jako całość i pochłaniają przez pewien czas całą jego energię. Ów publiczny charakter, gromadzenie się duże] liczby osób, przejawia się przede wszystkim w dorocznych lub okresowych świętach, które organizuje się w czasach obfitości, w czasie żniw albo w pełni sezonu polowań lub połowów. Święta te pozwalają ludziom pogrążyć się w radosnym nastroju, cieszyć się obfitością plonów i łupów, spotkać się z przyjaciółmi i krewnymi, zgromadzić społeczność w pełnym składzie i czynić to wszystko w atmosferze szczęścia i harmonii. Podczas takich uroczystości zmarli składają wizyty: duchy przodków i zmarłych krewnych powracają, przyjmują dary i ofiarne libacje. Wraz z żyjącymi uczestniczą w aktach kultowych i cieszą się świętem. A jeśli nawet nie złożą wizyty żyjącym, to ci i tak czczą ich pamięć w jakiejś formie kultu przodków. Tego rodzaju święta organizowane są często, odprawia się przy ich okazji także rytuały zebranych plonów i inne kulty wegetacji. Niezależnie jednak od innych okoliczności związanych z tymi uroczystościami trzeba pamiętać, że religia wymaga okresowych, cyklicznie powtarzających się świąt z licznie zgromadzoną publicznością, atmosferą radości, odświętnymi ozdobami, obfitością jadła i złagodzeniem zasad moralnych i tabu. Członkowie plemienia zbierają się razem, zmniejszają stosowane na co dzień ograniczenia, a zwłaszcza bariery konwencjonalnej powściągliwości w stosunkach społecznych i seksualnych. Żądze zostają zaspokojone, a nawet wzmocnione, wszyscy wspólnie uczestniczą w przyjemnościach, popisują się przed innymi wszystkim, co dobre, i dzielą się tym w ogólnej atmosferze wspaniałomyślności. Zainteresowaniu obfitością dóbr materialnych towarzyszy zainteresowanie mnogością ludzi, społecznością wiernych, plemieniem jako całością.

W ramach okresowych świątecznych zgromadzeń pojawia się wiele innych, ściśle społecznych zjawisk: plemienny charakter niemal wszystkich ceremonii religijnych, społeczny uniwersalizm zasad moralnych, upowszechnianie się grzechu, znaczenie czystej umowności i tradycji w pierwotnych formach religii i moralności, a przede wszystkim utożsamianie się całego plemienia jako jednostki społecznej ze swoją religią, co oznacza nieobecność jakichkolwiek form sekciarstwa religijnego, odstępstw czy herezji w wierze pierwotnej.

społeczeństwo jako kwintesencja boga

Wszystkie te fakty, a szczególnie ten ostatni, wskazują, że religia jest sprawą plemienną, i przypomina się nam słynne stwierdzenie Williama Robertsona Smitha, że religia pierwotna jest sprawą społeczności, a nie jednostki. Ten przesadny pogląd zawiera jednak sporo prawdy, ale w nauce stwierdzenie, że coś jest prawdziwe, oraz wykrycie prawdy i jej ujawnienie nie są bynajmniej tym samym. Robertson Smith w gruncie rzeczy niewiele zrobił w tym zakresie poza tym, że sformułował ważne pytania: „Dla-