CCF20110405026

420

Magia, nauka i religia

Charakter kultów pierwotnych

421

zasadami oraz narzuca wszystkim członkom klanu wspólne totemiczne tabu i pełen czci stosunek do gatunków totemicznych —-musi oczywiście osiągać swój punkt kulminacyjny w ceremoniach publicznych i mieć wyraźnie społeczny charakter. Kult przodków, którego celem jest jednoczenie w jeden zespół wiernych rodziny, krewnych w linii prostej czy plemienia, z samej swej istoty doprowadza do ich spotkania przy okazji ceremonii publicznej, gdyż inaczej nie pełniłby wcale swojej funkcji. Duchy opiekuńcze grup lokalnych, plemion lub miast, bogowie mający określone sfery oddziaływania, bóstwa strzegące określonych zawodów czy miejscowości muszą wszystkie — z samej definicji — być przedmiotem czci reprezentantów jakiejś wioski, plemienia, miasta, zawodu czy polityki.

Kulty z pogranicza magii i religii, takie jak ceremonie intichiu-ma, publiczne rytuały ogrodowe, ceremonie związane z połowami i polowaniem, muszą być oczywiście odprawiane publicznie, ponieważ, odróżniając się wyraźnie od wszelkich działań praktycznych, które inaugurują lub którym towarzyszą, są ich odpowiednikami. Współpraca w jakimś praktycznym przedsięwzięciu ma swój odpowiednik we wspólnej ceremonii. Ceremonie pełnią swoją kulturową funkcję już tylko dzięki temu, że jednoczą grupę działających we wspólnym akcie czci religijnej.

Zamiast więc analizować konkretne typy ceremonii religijnych, możemy sformułować tezę posługując się argumentem abstrakcyjnym; ponieważ religia ogniskuje się wokół istotnych czynności życiowych i ponieważ wszystkie te czynności wymagają zainteresowania publicznego ze strony grupy zjednoczonej przez współpracę, każda ceremonia religijna musi mieć charakter publiczny i musi być odprawiana przez grupę. Wszelkie momenty przełomowe w życiu człowieka, wszelkie ważne przedsięwzięcia wywołują zbiorowe zainteresowanie społeczności pierwotnych i mają swoje odpowiedniki w ceremoniach magicznych lub religijnych. Ta sama grupa ludzi, którzy współdziałają w określonym przedsięwzięciu lub łączą się w trudnych chwilach życia, wspólnie

odprawia także ceremonię. Abstrakcyjna argumentacja tego rodzaju, nawet gdyby była przekonująca, nie pozwoli nam jednak poznać prawdziwych mechanizmów kierujących publicznym odprawianiem aktów religijnych tak, jak pozwala na to dokładny opis.

SPOŁECZNY I JEDNOSTKOWY WKŁAD W RELIGIĘ PIERWOTNĄ

Narzuca się nam więc wniosek, że w społecznościach pierwotnych rozgłos jest niezbędny dla objawienia religijnego, ale społeczność ani nie tworzy prawd religijnych, ani tym bardziej nie jest przedmiotem samoobjawienia. Konieczność publicznego misę en scene dogmatów oraz zbiorowego wdrażania praw moralnych wynika z kilku przyczyn. Podsumujmy je.

Po pierwsze współpraca zbiorowa jest konieczna do otoczenia rzeczy świętych i istot nadprzyrodzonych uroczystym majestatem. Społeczność angażując się całym sercem w odprawianie różnych rytuałów, wywołuje atmosferę jednolitej wiary. W tym zbiorowym działaniu ci, którzy w danym momencie nie potrzebują pociechy, jaką niesie wiara, ani potwierdzenia prawd tej wiary, pomagają potrzebującym jej. Złe, niszczące siły przeznaczenia podlegają rozłożeniu dzięki systemowi wzajemnej pomocy w duchowym nieszczęściu i napięciu. W okresie żałoby, w kryzysie dojrzewania, gdy zagraża niebezpieczeństwo i zło, gdy pomyślność może obrócić się na dobre lub złe, religia ujednolica właściwy sposób myślenia i działania, a społeczeństwo przyjmuje werdykt i jednomyślnie go powtarza.

Po drugie w społeczeństwach pierwotnych publiczne przedstawianie dogmatu religijnego jest konieczne dla zachowania obyczajów. Jak widzieliśmy, każdy element wiary wywiera wpływ moralny. A zasady moralne, aby w ogóle mogły oddziaływać, mu-1 szą być powszechne. Trwałość więzi społecznej, wzajemność usług i obowiązków, możliwość współpracy w każdym społeczeństwie zasadzają się na tym, że każdy jego członek wie, jakie są oczekiwania wobec niego, to znaczy, krótko mówiąc, że istnieją powszechne