CCF20110405029

426 Magia, nauka i religia

canie do rany, a następnie cofnąć nagłym szarpnięciem. W rytuale tym nie tylko odtwarza się więc akt przemocy i zakłucia, trzeba także odegrać uczucie gniewu.

Dramatyczne wyrażenie uczuć stanowi treść tej czynności, a co ona przedstawia? Gdyby przedstawiany był jej cel, wówczas czarownik musiałby imitować śmierć ofiary. Odtwarzany jest zatem tylko stan emocjonalny działającego, stan, który ściśle odpowiada danej sytuacji i który trzeba mimetycznie odegrać.

Na podstawie własnych doświadczeń, a także innych materiałów źródłowych mógłbym przytoczyć liczne przykłady podobnych rytuałów. I tak w innych rodzajach czarnej magii czarownik rytualnie rani, kaleczy lub niszczy podobiznę ofiary lub przedmiot, który ją symbolizuje; ten rytuał jest przede wszystkim czystym wyrazem nienawiści i gniewu. W magii miłości, gdy wykonawca rzeczywiście lub symbolicznie przytula, głaszcze, pieści ukochaną osobę lub przedmiot ją symbolizujący, odtwarza zachowania zrozpaczonego kochanka, który owładnięty namiętnością utracił zdrowy rozsądek. W magii wojny w mniej lub bardziej bezpośredniej formie wyrażane są gniew, szał atakowania, pasja wojownicza. W magii przerażenia, podczas egzorcyzmów skierowanych przeciwko mocom ciemności i zła, czarownik zachowuje się tak, jakby sam był owładnięty uczuciem strachu lub przynajmniej jakby je gwałtownie zwalczał. Treścią tego rytuału są najczęściej krzyki, wymachiwanie bronią, zapalanie pochodni. Sam obserwowałem rytuał odpierania złych mocy ciemności, podczas którego wykonawca drżał w sposób ustalony rytuałem, a zaklęcie wypowiadał powoli, jak gdyby był sparaliżowany strachem. Strach ten ogarniał również zbliżającego się czarownika i odpychał go.

Wszystkie' tego rodzaju czynności, które zazwyczaj uzasadnia i wyjaśnia jakaś reguła magiczna, prima facie wyrażają uczucia. Użyte substancje i przedmioty często również służą temu celowi. W czarnej magii są to sztylety, ostro zakończone raniące przedmioty, brzydko pachnące lub trujące substancje. W magii miłości — perfumy, kwiaty, środki odurzające; w magii ekonomicznej — kosztowności. Wszystkie te przedmioty są powiązane z celem danej magii przede wszystkim przez uczucia, a nie przez idee.

Prócz rytuałów, w których dominuje element wyrażania uczuć, istnieją również takie, w których czynność magiczna zapowiada pewien skutek, a więc — posługując się terminem sir Jamesa Fra-zera — rytuał imituje swój cel. W rytuale z zakresu czarnej magii, jaki zaobserwowałem u ludów Melanezji, czarownik wypowiadając zakończenie zaklęcia zniża głos, wydaje śmiertelne rzężenie i upada na ziemię naśladując śmiertelne drgawki. Ponieważ ten aspekt magii i powiązany z nim aspekt magii przenośnej zostały znakomicie opisane i wyczerpująco udokumentowane przez Fra-zera, nie ma potrzeby przytaczania dalszych przykładów. Sir James wykazał również, iż wraz z rozwojem magicznej pseudonauki rozwinęła się specjalna wiedza o substancjach magicznych oparta na pokrewieństwie i powinowactwie, na idei podobieństwa i przenoszenia.

Istnieją jednak również poczynania rytualne, w których nie ma ani imitacji, ani zapowiedzi i które nie wyrażają żadnych szczególnych idei czy emocji. Są rytuały tak proste, że można je określić jako bezpośrednie zastosowanie mocy magicznej. Przykładem niech będzie rytuał, podczas którego wykonawca wstaje i bezpośrednio zwracając się do wiatru powoduje, że ten nagle się zrywa. W innym rytuale wykonawca przenosi zaklęcie na jakąś substancję materialną, którą stosuje wobec przedmiotu lub osoby poddawanej później czarom. Przedmioty materialne wykorzystywane w takim rytuale mają ściśle określone cechy — substancja musi być łatwa do zdobycia i przechowywania, musi też dobrze przyswajać moc magiczną, naczynie, w którym przechowuje się ją do czasu użycia, także musi być odpowiednie.

Czym jednak jest moc magiczna, która ujawnia się w każdym rytuale magicznym? Bez względu na to, czy jest to czynność magiczna wyrażająca pewne uczucia, czy rytuał imitacji i zapowiedzi przyszłego wydarzenia, czy też akt prostego narzucania woli, każdy ten akt charakteryzuje jedna cecha: zawsze siła magii, jej moc, musi zostać przeniesiona na przedmiot poddawany działaniu czarów. Cóż to więc jest? Krótko mówiąc, jest to zawsze moc zawarta w zaklęciu, stąd też najważniejszym elementem magii — trzeba to jeszcze raz podkreślić — jest właśnie to zaklęcie. Zaklęcie stanowi