CCF20110405038

*.£ * 1 tJ

444    Magia, nauka i religia

rzyła go ogromną przewagą biologiczną, stawiając go wysoko ponad wszystkimi istotami. Funkcję i wartość religii wyjaśniliśmy w przedstawionym wcześniej przeglądzie wierzeń i kultów dzikich. Wykazaliśmy, że wiara religijna kształtuje, utrwala i uwydatnia wszelkie cenne postawy umysłu, takie jak szacunek dla tradycji, zgodne współistnienie ze środowiskiem, odwaga i ufność w walce z trudnościami i w obliczu śmierci. Wiara ta, przejawiająca się w kulcie i obrządku i przez nie podtrzymywana, ma niezwykłe znaczenie biologiczne i dzięki temu objawia człowiekowi pierwotnemu prawdę w szerszym, pragmatycznym znaczeniu tego słowa.

A na czym polega funkcja kulturowa magii? Zauważyliśmy już, że wszelkie instynkty i uczucia, wszelkie działania praktyczne prowadzą człowieka do impasu, do sytuacji, w której w najbardziej istotnym momencie ujawniają się luki w jego wiedzy i ograniczenia zdolności obserwacji i rozumowania. Człowiek reaguje wówczas spontanicznymi wybuchami, podczas których rodzą się najbardziej elementarne sposoby zachowania i najbardziej elementarna wiara w ich skuteczność. Magia opanowuje tego rodzaju wierzenia i elementarne rytuały i ujednolica je, tworząc niezmienne, tradycyjne formy. Dostarcza więc człowiekowi pierwotnemu gotowe rytualne działania i wierzenia, a także określoną technikę myślenia i postępowania, która wypełnia niebezpieczne luki pojawiające się podczas każdego ważnego przedsięwzięcia lub w sytuacji krytycznej. Daje człowiekowi pewność siebie w realizacji ważnych zadań, pozwala zachować równowagę i integralność umysłu w porywach gniewu i nienawiści, w smutku nie odwzajemnionej miłości, w chwilach rozpaczy i lęku. Funkcją magii jest rytualizacja ludzkiego optymizmu, umacnianie wiary w zwycięstwo nadziei nad strachem. Magia akcentuje wyższość ufności nad zwątpieniem, nieugiętości nad wahaniem, optymizmu nad pesymizmem.

Patrząc z góry i z dystansu, z naszej wysokiej i bezpiecznej pozycji osiągniętej dzięki rozwiniętej cywilizacji łatwo dostrzegamy całą surowość i niestosowność magu. Jednak bez mocy i przewod-dnictwa magii człowiek pierwotny nie byłby w stanie tak opanować praktycznych trudności ani podnieść się na wyższe poziomy kul-

Sztuka magii i moc wiary    445

tury. Stąd bierze się powszechne występowanie magii w społeczeństwach pierwotnych i jej niebywały wpływ. Dlatego też magia niezmiennie towarzyszy każdej ważnej działalności. Moim zdaniem powinniśmy widzieć magię jako ucieleśnienie ■ wzniosłej fantazji nadziei, która jak dotąd była najlepszą szkołą ludzkiego charakteru.