CCF20120401032

Istnieją także inne czynniki, które mogą zagrozić utrzymaniu wspólnej politycznej narracji - między innymi „globalna ekonomia”. Dyskusja na ten temat wymagałaby napisania oddzielnej książki. Tutaj wskażę, że fantazje i marzenia o tym, co nazywamy „demokracją”, stworzyli wielcy słowa drukowanego. Jakie nowe marzenia stworzą wielcy komunikowania elektronicznego? Jaką definicję „demokracji” zaakceptują? Nie mam na te pytania gotowych odpowiedzi. Lepiej rozczarować czytelnika, niż wprowadzić w błąd. Apeluję o poważną dyskusję na temat relacji naszych nowych mediów i starej demokracji. Grossman, w The Electronic Republic, taką dyskusję rozpoczął. Chciałem w tym rozdziale się do niej przyłączyć. Mam nadzieję, że będzie kontynuowana -choćby i w telewizji.

EDUKACJA

Istnieją trzy rodzaje spuścizny Oświecenia,^które mają znaczenie dla edukacji, czyli kształcenia szkolnego. Pierwszy, pochodny samego „wynalazku” dzieciństwa, to koncepcja, według której kształcenie musi być oparte na zrozumieniu natury dzieciństwa, a w szczególności różnych stadiów, przez które przechodzi miody człowiek, stając się dorosłym. Drugi, powstały w wyniku pojawienia się państw narodowych, to idea, według której społeczeństwo wykształcone jest jednym z bogactw narodowych. Trzeci zaś to założenie, że wykształcony umysł jest wyćwiczony w używaniu rozumu, co nieuchronnie prowadzi do sceptycznego - można by rzec nawet: naukowego - patrzenia na świat. Pierwszym dwóm poświęcę stosunkowo mało miejsca, gdyż idee te pozostają poza dyskusją. Są mocno osadzone w koncepcji edukacji i z pewnością będzie tak również w przyszłości. Trzecia wymaga nieco więcej uwagi.

Możemy powiedzieć, że początki pierwszej koncepcji można znaleźć w Emilu Rousseau, opublikowanym w 1762 roku. Pisałem już o Emilu, lecz nie podkreśliłem skali poruszenia, jakie wywołała ta książka w swoim czasie. Zmieniła ona wyobrażenia o edukacji. Emil był sierotą, którego wykształceniem przez dwadzieścia pięć lat zajmował się człowiek o wielkiej wrażliwości i intelekcie. Emil jest wyłączony ze społeczeństwa, jedynym jego to-

167