CCI20100224044

nowo i nieograniczenie dodawać będę widoki do widoków, nie otrzymując nic innego. Zastosowanie metody kinematograficznej doprowadzi więc tutaj do wiekuistego rozpoczynania na nowo, w którym duch, nie znajdując nigdy zadowolenia i nie widząc, gdzieby mógł spocząć, tłumaczy sobie samemu bez wątpienia, że naśladuje przez swą niestałość sam nich rzeczywistości. Ale jeżeli, przyprawiając sam siebie o zawrót głowy, daje on sobie w końcu złudzenie ruchomości, jego czynność nie posunęła go ani na krok naprzód, ponieważ pozostawia go zawsze równie daleko od mety. Aby postępować naprzód wraz z ruchomą rzeczywistością, trzeba by w niej się umieścić. Zajmijmy stanowisko w zmienianiu się, a uchwycimy zarazem i zmienianie się samo, i stany kolejne, w których mogłoby ono unieruchomić się w każdej chwili. Ale z tych stanów kolejnych, spostrzeganych z zewnątrz jako nieruchomości rzeczywiste, a nie tylko możliwe, nie odtworzymy nigdy ruchu. Nazwijmy je, zależnie od wypadku, jakościami, formami, położeniami lub zamiarami: możemy mnożyć ich ilość, jak nam się podoba, i tym sposobem przybliżać do siebie nieograniczenie dwa stany następcze; doznawać będziemy zawsze przed ruchem, łączącym te stany, zawodu dziecka, które by chciało zgnieść dym, zbliżając swe ręce otwarte jedną do drugiej. Ruch wyśliźnie się przez odstęp, ponieważ każda próba odtworzenia ruchu ze stanów zawiera to niedorzeczne zdanie, że ruch składa się z nieruchomości.

Filozofia zauważyła to, skoro tylko otworzyła oczy. Argumenty Zenona z Elei, chociaż zostały sformułowane z zupełnie innym zamiarem, nie mówią nic innego.

Rozpatrzmy strzałę lecącą. W każdej chwili, mówi Zenon, jest ona nieruchoma, gdyż nie miałaby czasu na poruszanie się, to znaczy na zajmowanie co najmniej dwóch następujących po sobie położeń, gdyby się jej nie przyznało co najmniej dwóch chwil. W pewnym danym momencie spoczywa tedy ona w pewnym danym punkcie. Będąc nieruchoma w każdym punkcie swego przebiegu, jest nieruchoma przez cały czas, w ciągu którego się porusza.

Tak, jeżeli przypuścimy, że strzała może kiedykolwiek być w jakimś punkcie swego przebiegu. Tak, gdyby strzała, czyli coś, co się porusza, przylegała kiedykolwiek do jakiegoś położenia, czyli do nieruchomości. Ale strzała n i e jest nigdy w żadnym punkcie swej drogi. Co najwyżej powiedzieć należy, iż mogłaby w nim być w tym znaczeniu, że przezeń przechodzi i że wolno by jej było zatrzymać się. Wprawdzie gdyby się zatrzymała, pozostałaby tamże, i w tym punkcie już nie mielibyśmy do czynienia z ruchem. Naprawdę zaś, jeżeli strzała wychodzi z punktu A, aby opaść w punkcie B, jej ruch A /i, jako ruch, jest równie prosty, równie nierozkładalny, jak naprężenie łuku, który ją ciska. Jak szrapncl, pękając, zanim dotknie ziemi, zawiesza jedno niebezpie-

czeństwo niepodzielne nad całym polem wybuchu, tak też strzała, przelatująca od A do B, rozwija od razu, chociaż na pewnej rozległości trwania, swą niepodzielną ruchomość. Przypuśćmy, że rozciągamy gumę elastyczną od A do B\ czyż można by podzielić jej rozciągnięcie? Lot strzały jest samym tym rozciągnięciem, równie prostym, jak ono, niepodzielnym, jak ono. Jest to jeden jedyny skok. Ustalamy pewien punkt C w przebieżonym odstępie i mówimy, że w pewnej chwili strzała była w C. Gdyby tam była, to znaczy, że się tam zatrzymała, i nie mielibyśmy już jednego lotu od A do B, lecz dwa loty, jeden od A do C, drugi od C do B, z przerwą spoczynku. Jeden jedyny ruch, w myśl założenia, jest w całości ruchem między dwoma przystankami: jeżeli są przystanki pośrednie, już nie jest to jeden jedyny ruch. Złudzenie w gruncie pochodzi stąd, że ruch, skoro już został dokonany, pozostawił wzdłuż swego przebiegu linię nieruchomą, na której można naliczyć ile się chce nieruchomości. Stąd się wnioskuje, że ruch, dokonując się, pozostawiał w każdej chwili pod sobą pewne położenie, do którego przylegał. Nic dostrzega się, że linia ruchu tworzy się naraz, jakkolwiek potrzebuje na to pewnego czasu, i że jeśli można dzielić dowolnie linię, już stworzoną, to jej tworzenie, będące czynnością w postępie, nie zaś rzeczą, dzielić się nie daje. Przypuszczać, że poruszające się ciało j e s t w pewnym punkcie przebiegu, to znaczy w tym miejscu dzielić przebieg cięciem nożyc na dwie części i zastępować przez dwie linie przebiegu tę linię jedyną, którą się najprzód rozważało. Znaczy to rozróżniać dwie czynności kolejne tam, gdzie w myśl założenia jest tylko jedna. Wreszcie, znaczy to przenosić na sam lol strzały wszystko to, co może być powiedziane o odstępie, który ona przeleciała, tj. przyjąć a priori tę niedorzeczność, że ruch przylega do czegoś nieruchomego.

Nic będziemy się długo zastanawiali tutaj nad trzema pozostałymi argumentami Zenona. Rozpatrzyliśmy je gdzie indziej. Ograniczmy się do przypomnienia, że polegają one również na układaniu ruchu wzdłuż linii przebie-żonej i na przypuszczeniu, żc to, co jest prawdziwe o linii, jest prawdziwe o ruchu. Na przykład, linia może być dzielona na tyle części, ile się chce, o takiej wielkości, jak, się chce, i jest zawsze tą samą linią. Stąd się wywnioskuje, że ma się prawo przypuszczać, iż ruch jest rozczłonkowany, jak się chce, i że jest zawsze tym samym ruchem. Uzyska się tym sposobem szereg niedorzeczności, które wyrażać będą wszystkie tę samą niedorzeczność zasadniczą. Ale możliwość układania ruchu n a linii przebieżonej istnieje tylko dla obserwatora, który, trzymając się zewnątrz ruchu i rozpatrując w każdej chwili możliwość przystanku, chciałby złożyć na powrót ruch rzeczywisty z tych nieruchomości możliwych. Znika ona, skoro się tylko przyjmie w myśli ciągłość ruchu rzeczywistego, tę, której świadomość ma każdy z nas, gdy

247