chalmers0052

54

Zależność obserwacji od teorii

Jakie jest więc kryterium, według którego pewne doznania zmysłowe należy włączyć do tego zbioru, a inne wykluczyć? Kryterium to polega oczywiście na tym, że do tego zbioru włączane są tylko czerwone przedmioty. A zatem indukcjonistyczne wyjaśnienie zakłada samo pojęcie czerwieni, którego pochodzenie chce wyjaśnić. Stanowiska indukcjonisty nie da się obronić przy użyciu argumentów, że rodzice i nauczyciele wybierają zbiór przedmiotów czerwonych, gdy uczą dzieci rozumienia pojęcia „czerwień”, interesuje nas bowiem, w jaki sposób pojęcie to uzyskało znaczenie po raz pierwszy. Fałszywe jest więc twierdzenie, że pojęcie „czerwień”, czy jakiekolwiek inne, bierze swoje znaczenie wyłącznie z doświadczenia.

Jak dotąd krytykowałem teorię nauki naiwnego indukcjonizmu wskazując, że teorie muszą poprzedzać zdania obserwacyjne i że fałszywe jest twierdzenie, jakoby nauka opierała się na obserwacji. Przejdźmy teraz do innego typu krytyki indukcjonizmu. Zdania obserwacyjne są równie obalane jak teorie, które one zakładają, a więc nie stanowią żadnej trwałej podstawy do budowania teorii i praw naukowych.

Najpierw zobrazuję to twierdzenie za pomocą zmyślonych przykładów, a następnie, za pomocą przykładów z nauki i jej historii, objaśnię, na czym polega jego znaczenie.

Rozważmy zdanie: „Tu jest kawałek kredy”, wygłoszone przez nauczyciela wskazującego na białą, okrągłą pałeczkę na tle tablicy. Nawet to bardzo podstawowe zdanie obserwacyjne implikuje jakąś teorię i można je obalić. Zakłada ono pewne uogólnienia o bardzo niskim poziomie, teorie takie jak na przykład „Białe pałeczki w salach lekcyjnych w pobliżu tablic są kawałkami kredy”. Takie uogólnienie wcale nie musi być prawdziwe. Nauczyciel z naszego przykładu może się mylić, ponieważ to, co wziął za kawałek kredy, może być czymś bardzo doń podobnym, co podłożył jeden z uczniów dla uciechy. Nauczyciel, czy ktokolwiek z obecnych w klasie, może podjąć się sprawdzenia prawdziwości zdania „To jest kawałek kredy”, ale im bardziej ścisłe są sprawdziany, tym więcej założeń teoretycznych należy przyjąć, a mimo to nie udaje się osiągnąć absolutnej pewności. Na przykład nauczyciel, podejmując wyzwanie, przeciąga białym przedmiotem po tablicy, wskazuje na pozostawiony biały