chalmers0181

183

Wolność człowieka

chować wolność swego wyboru i nie musiała przyjmować żadnej ideologii wbrew swej woli.²¹

Pojęcie wolności jednostki, przejęte przez Feyerabenda od Milla, można poddać krytyce ze znanych powszechnie pozycji. Wolność ta, pojęta jako wolność od wszelkich ograniczeń, przeoczą pozytywną część całego zagadnienia, tę mianowicie, że jednostki ludzkie posiadają ograniczony dostęp do możliwości oferowanych przez strukturę społeczną. Jeżeli na przykład poddajemy analizie wolność słowa w naszym społeczeństwie wyłącznie z punktu widzenia wolności od cenzury, przeoczamy problem dostępności ludzi do środków masowego przekazu. Osiemnastowieczny filozof David Hume znakomicie zilustrował ten problem krytykując koncepcję umowy społecznej Johna Locke’a. Locke przedstawiał umowę społeczną jako coś, co członkowie demokratycznego społeczeństwa przyjmują w sposób wolny, i argumentował, że każdy, kto nie chce przyjąć tej umowy, może emigrować. Hume odparł:

„Czy można istotnie mówić, że biedny wieśniak lub rzemieślnik ma wolność opuszczenia swego kraju, gdy nie zna żadnego obcego języka ni zwyczajów i żyje z dnia na dzień dzięki znikomym dochodom, które zdobywa? Równie dobrze można powiedzieć, iż pozostając na pokładzie nawy, w sposób wolny wyraża tym samym zgodę na dominację kapitana, chociaż przyniesiono go na pokład jej, gdy był pogrążony we śnie, a po to, aby ją opuścić, musiałby skoczyć w ocean i wraz z tą chwilą zginąć”.²²

Każda jednostka rodzi się w określonym, istniejącym społeczeństwie, którego nie wybiera. Wolność jednostki zależy od miejsca zajmowanego przez nią w strukturze społecznej, okazuje się więc, że analiza struktury społecznej stanowi klucz do zrozumienia wolności jednostki. W Against Method jest przynajmniej jedno miejsce, w którym Feyerabend daje do zrozumienia, że jest świadom tego zarzutu. W przypisie do uwagi o wolności badań naukowych zauważa: „Uczony nadal podlega ograniczeniom pochodzącym z własności

²¹    Ideał wolnego społeczeństwa jest pokrótce omówiony w Against Method, temat ten Feyerabend rozwija szerzej w Science in a Free Society, New Left Books, London 1978.

²²    Cytat pochodzi z Hume’a „Of the Oryginał Contract”; podaję za E. Barker, Social Contract; Essays by Locke, Hume and Rousseau, Oxford University Press, London 1976. Krytykowane tu przez Hume’a poglądy Locke’a znajdują się w tym samym dziele, s. 70—72.