Drzewo życia6

czynności, zachowania i przedmioty służące jednemu celowi: nawiązaniu „dialogu” z siłami nadprzyrodzonymi. Owa szczególna 'komunikacja odbywała się w różnych formach i w różnych dziedzinach życia, poczynając od zajęć codziennych — pracy. Wiadomo, że uprawa roli to oranie ziemi, nawożenie, siew, pielęgnacja plonów i wreszcie sprzęt. Każda z tych, dla nas wyłącznie instrumentalnych czynności, składała się jakby z dwóch warstw — racjonalnej i nieracjonalnej (znów z naszego punktu widzenia, gdyż dla chłopów tworzyły one nierozłączną całość). Zboże żęto tak, by nie stanąć plecami do słońca, po zebraniu plonów pozostawiano na polu ostatni snop — ofiarę dla sił nadprzyrodzonych itp. Przykłady można mnożyć. Są one wyrazem głębokiego przeświadczenia, że każde działanie człowieka w święcie jest naruszeniem przyrodzonego porządku, wkraczaniem w dziedzinę tej lub innej istoty, w sferę sacrum. Techniczna ingerencja w świat, niezbędna dla życia, wymagała stosownego zachowania się, nawiązania z naruszaną sferą kontaktu poprzez ofiarę lub specjalne czynności. Istnienie w świecie zobowiązywało do respektowania jego praw.

Wyrazem wiary w możliwość pozatechnicznej ingerencji w rzeczywistość była magia wynikająca z przekonania, że w kosmosie występują wszechogarniające związki przyczynowe. Dzięki formułom i czynnościom magicznym, które towarzyszyły wszystkim dziedzinom życia ludności wiejskiej, człowiek mógł wpływać na bieg wydarzeń, powodować zjawiska pożądane, unieszkodliwiać siły wrogie.

Najbardziej interesującą formą działań społecznych były jednak obrzędy, które — aczkolwiek obejmowały również zabiegi magiczne — trudno nazwać środkami ingerencji. Sytuują się one bowiem jakby w innym planie, dotyczą innych spraw i są raczej wyrazem pewnej

149