Drzewo życia5

.....i¹¹ »*■*"

ognisk. Zwykłym bowiem składnikiem obrzędowości było obieganie pól z płonącymi pochodniami, rozrzucanie żarzących się głowni i rozpraszanie iskier tak, aby padały na rosnące zboża. Praktyki te miały różnorakie motywacje: aby zboża się udały, „niedźwiadki” nie podgryzały korzeni, aby ziboże „przyswoić” do błyskawic, by pioruny im nie szkodziły, czy wreszcie, żeby zapewnić odpowiednią pogodę na pozostałą część roku, a przede wszystkim na okres żniw.

Wszystko wydaje się wskazywać dość wyraźnie, iż jednym z głównych celów Sobótek było wypędzenie demonów wodnych z pól uprawnych. Odpowiada to w pełni wschodniosłowiańskiemu zwyczajowi palenia w czasie Rusaliów ognisk, mylnie interpretowanemu nieraz jako ogrzewanie dusz. Pamiętamy, że odnosi się to do demonów związanych z wodą. Wszak ogień jest ich wrogiem. Nie bez przyczyny ogniska palono właśnie w tych miejscach, gdzie, wedle przekonań ludowych, przebywały demony; nie bez powodu też śpiewano o nich pieśni. Demony wodne były pomocne tylko przez pewien okres, w czasie wzrostu zbóż. Kiedy jednak nadszedł czas dojrzewania, stawały się one niebezpieczne. Od tej chwili zbożom potrzebne było raczej słońce niż woda. Stąd konieczność odpędzenia demonów, które ponadto mogłyby zniszczyć dojrzewające zboże, jak nisz-szą inne przejawy płodności.

Używano w tym celu ognia — żywiołu wrogiego wszystkim istotom akwatycznym. Znaczenie ogniska, czy szerzej ognia, jako środka apotropeicznego, mającego moc odpędzania wszelkich złych, ciemnych sił, chroniącego przed nimi ludzi, jest — w świetle poprzednich rozdziałów — w pełni zrozumiałe. Potwierdzenie jego roli, wynikającej z określonego znaczenia ognia w kosmogonii i kosmologii, znajdujemy w licznych przejawach życia codziennego. Samo ognisko domowe, tak pieczoło-

198