DSC00312 (12)

CIV poezja Żakowska

ubogich towarzyszy Chrystusa i wielce dzielnych zwycięzców wojska scholastycznego, pasowanych kokoszymi jelitami Roku I Pańskiego 1510"), utwór ma charakter parodii pieśni liturgiczne) |

(;responsorium). Tytuł potwierdza również istnienie zabawowego I obyczaju pasowania żaków na rycerzy (por. wyżej s. XC). Rów- | nież i w tej piosence proszalnej ukazywana jest nędza scholarów I i wyrażana nadzieja na zaspokojenie głodu.

V.4. UTWORY SATYRYCZNE

Zjawiskiem towarzyszącym średniowiecznej edukacji były 1 długotrwałe podróże żaków, poszukujących wiedzy w różnych I ośrodkach uniwersyteckich. Wędrowni studenci, klerycy, zwa- I ni wagantami (z łac. vagantes — „wędrujący”), przemierzając różne kraje, mieli okazję poznawać ich zasobność i obyczaje zamieszkujących je ludów. Pod ich piórem powstawały wówczas, najczęściej satyryczne, a nawet złośliwe, charakterystyki rozmaitych nacji (nationum proprietates)*.

Satyra komiczna \Quo miser exul debeoj. Wiersz, w rękopisie noszący tytuł Satira comica, jest jedną z wersji popularnego na Zachodzie utworu waganckiego Quo miser exul deko, w tym przypadku wzbogaconąo uwagi dotyczące kolejnych narodów. Mianowicie do sześciu zwrotek, znanych z zachodnich redakcji tego utworu, polski autor dodał jedenaście nowych strof, uwzględniając też nacje wschodnie, a więc Rusinów, Ormian, Wołochów. Rękopis (liber formulanim), zawierający ten utwór, został spisany w Krakowie w drugiej połowie XV w.

Wiersz rozpoczyna się od refleksji podmiotu, wyrażającego skargę na uciążliwości wędrówki, która jednak przynosi też pożytek: daje wiedzę o ludziach napotykanych po drodze i ich

³ Por. wyżej s. LXX111.

obyczajach. W następującej po tym charakterystyce porównawczej różnych narodów wymieniane są ich zalety, ale przede wszystkim wady, jest mowa o znaczących cechach charakteru mieszkańców poszczególnych krajów, ich zamożności i źródłach dochodu. Jednak głównym przedmiotem zainteresowania wędrującego scholara są upodobania kulinarne i stosunek różnych nacji do wagantów, a zatem w ocenach liczy się wiedzą! o tym, czym można się w danym kraju pożywić i jaką pomoc * uzyskać. Trudno więc liczyć na wsparcie smutnych Alzatczyków, u Sasów zamiast jedzenia czeka wędrowców dysputa, Ba-warczycy są gościnni, ale karmią tylko serem, a Norwegów stać jedynie na suchy chleb. Smakowite potrawy i wyśmienite wina oferuje Styria, natomiast w Turyngii i Miśni w ogóle szkoda prosić o pomoc. Wędrowiec podziwia przepych Ormian, chwali jakość burgundzkich tkanin, zaskoczony jest bogactwem, jakie przynoszą Polsce żupy solne. Równocześnie jednak gani pijaństwo Polaków, złodziejskie obyczaje Czechów i Podolan, zdradziecką naturę Włochów. Najczęściej są to zresztą opinie obiegowe, dość powierzchowne i mało obiektywne. W zakończeniu utworu pojawia się zaprawiona goryczą zaduma nad nierównością, dotykającą ludzi w ich bycie doczesnym.

Satira comica składa się z 17 zwrotek, zbliżonych formą do strofy wagantów, którą tworzyły cztery 13-zgłoskowce (7+6) z oksytonem w średniówce i paroksytonem w klauzuli, rymowane na końcu (np. Gaudeamus igitiir, 11 iuvenes dum su mus). Tutaj jednak bardzo często rym łączy również człony średniówkowe, tak więc strofa przyjmuje nieco inny kształt:

Propter butirum fiigio Flandriom et marę,

Saxones pro prandio solent disputare,