DSC00441

Kryzys oznacza sytuacj|sKi^'elcb^ystiią dla kogoś lub czegoś* obiektywny społecznie ujemny stan rzeczy. W gospodarce oznacza załama-nia procesu wzrostu gospodarczego na skutek sprzeczności tkwiących w stosunkach produkcji i błędów podziału dochodu narodowego. W po. Ii tyce oznacza sytuacje wywołaną upadkiem lub ubezwłasnowolnię, niem rządu (kiyzys rządowy) ^w wyniku wyrażenia przez parlament wotum nieufności. Panowanie polityczne (władza) ulega wtedy za-chwianiu, bowiem gabinet złożony z apolitycznego „rządu fachowców” jest mitem wymyślonym na użytek propagandy.

Kiyzys społeczny oznacza wreszcie przesilenie (z reguły gwałtowne) jako zjawisko wtórne wobec istniejącego i narastającego kon-

Kiyzys obejmuje swym zasięgiem ogniska konfliktu* może też rozprzestrzenić- się na obszary objęte jeszcze drzemiącym wyczekiwać niem. Ilustruje to choćby historia narodzin 21 postulatów podczas Strajku sierpniowego 1980 r. w Gdańsku. I tak np. kryzys w dziedzinie płac może pociągać za sobą żądania i kryzys w dziedzinie funkcjonoj’ wania całego systemu ochrony socjalnej (ochrona zdrowia, ręń|5$fem|£ rytury, rekompensata za prace szkodliwe ilrdebezpieczne itd.). Kryzys w gospodarce paliwowej i energetycznej stanowi naturalne źródło napięć i konfliktów w pozostałych działach gospodarki narodowej. Różna jest tylko kolejność ich występowania, intensywność, przebieg i zakon-cżenie^fl|

Agresja (od łac. aggresio - napad) oznacza zachowanie wrogie, nie-kiedy gwałtowne, fizyczne lub słowne, związane z pojawieniem si| takich stanów jak rozdrażnienie, niezadowolenie, napięcie, gniew, zagrożenie, strach lub lęk - skierowane przeciwko zewnętrznym źródłom tych stanów emocjonalnych. Agresja może być przeniesiona na osoby neutralne lub skierowana przeciwko sobie (autoagresja). Znanymi powszechnie przykładami autoagresji (samouszkodzeń), mieszczącymi się jeszcze w granicach normy psychicznej, jest zagryzienie warg do krwi, zmiażdżenie w dłoni szklanki dla wywołania bólu i rozładowania napięcia spowodowanego przykrą wiadomością, upokorzeniem, poczuciem bezsilności. W sytuacji konfliktowej przeszkody piętrzące się na

¹ Por. samokrytyczne oceny zawarte w Sprawozdaniu z prac komisji KC PZPR powołanej dla wyjaśnienia przyczyn i przebiegu konfliktów społecznych w dziejach Polski Ludowej przyjętym uchwałą XII Plenum KC PZPR z 31 maja 1983 r., opublikowanym w zeszycie specjalnym „Nowych Dróg”. Sprawozdanie to spotkało się z szeroką krytyką społeczną.

drodze do celu mogą wyzwalać akty indywidualnej bądź zbiorowej agresji oraz stany frustracjip^i

Frustracja (od ang. frustrate - unicestwić, zniweczyć, rozwiać nadzieje, udaremnić, pokrzyżować plany, zawieść kogoś) oznacza w języ-ku polskim stan wywołany udaremnieniem dążenia, które napotyka przęszkodgjłiedającą się pokonać (np. spieszący się na ważne spotkanie pragnie być punktualny, ale nie może zdobyć żadnego środka lokomocji). Przeszkoda może być „zewnętrzna” - jak w podanym przykładzie - lub „wewnętrzna”, wynikająca z cech osoby działającej (np. brak potrzebnych wiadomości, niedostateczne kwalifikacje zawodowe, brak umiejętności współżycia z ludźmi itp.), które mogą stanąć na przeszkodzie w dążeniu do osiągnięcia eelu>

Zachowanie w przypadku frustracji, probiera różne postaci, do których m.iii.należą:

•    próba usunięcia przeszkody,

•    zastąpienie celu innym (substytucja),

•    agresja skierowana przeciwko osobie (np. przełożonemu), której zakaz lub nieprzejednana postawa uniemożliwiają osiągnięcie

H|elp~;*.

•    agresja z przemieszczeniem, tj. skierowana przeciwko osobie lub

i* przedmiotom nie mającym nic wspólnego z przeszkodą (np. inżynier skarcony surowo przez dyrektora wyładowuje gniew na rodzinie albo podległych mu robotnikach),

•    regresja, zachowanie się w sposób typowy dla wieku znacznie młodszego lub zachowanie prymitywne (np. człowiek zwykle poważany, czując się obrażony, wszczyna walkę na pięści, negocjator ze złości rzuca dokumentami o stół),

•    rezygnacja z dążenia do celu (np. uczestnicy rokowań, widząc postępowanie drugiej strony, drą ostentacyjnie projekt porozumienia, opuszczają salę i nigdy już do sprawy nie wracają).

² Zob. m.in. Zbigniew Skórny: „Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1968, wydanie I - tamże teorie agresji, s. 11 i dalsze. Według szerzej umotywowanych zapatrywań J. Pietera (1971) gniew jest wzruszeniem samozachowawczym o podobnych podstawach fizjologicznych jak strach. Gniew jest instrumentem agresji. (Józef Pieter: „Strach i odwaga”, Nasza Księgarnia, Warszawa 1971, wydanie I, s. 28-30). Autor ten wyróżnia „gniewo-agresję” chwilową bądź długotrwałą, trawiącą kogoś dłużej, objawiającą się mściwością, nienawiścią itp. (tamie, s. 29) Zob. też pobieżne uwagi na temat zaburzeń uczuć, formułowane na wewnętrzny użytek resortu spraw wewnętrznych w: Janusz Pionkowski: „Psychiatria sądowa”, Departament Szkolenia i Wydawnictw MSW, Warszawa 1970, s. 98-105.