DSC00546

W poezji wemakulamej przykładem jest Wace (Vie de sainte Marguerite):

Ci faut sa vie, ce dit Wace,

Qui de latin en romans mist Ce que Theodimus escrist.

(Tu kończy się jej żywot, rzecze Wace,

Który na język romański przełożył to,

Co w łacińskim Theodimus pisał.)

Do tego samego typu „urywanego” należy zakończenie Pieśni o Rolandzie:

Ci falt la geste que TYiroldus declinet.

(Th kończy się opowieść, którą Turoldus ułożył¹⁶.)

Tego rodzaju formuły kończące, zwłaszcza zaś jej typ „urywany”, miały sens w średniowieczu: dawały czytelnikowi do zrozumienia, że dzieło jest skończone i że miał on w swych rękach całość. Wiedza ta przynosiła zadowolenie w czasach, które nie znały jeszcze innych metod powielania tekstu oprócz kopiowania — nader niepewnej procedury. Skrybę mógł ktoś odwołać od pracy, mógł on wyjechać w podróż, rozchorować się, umrzeć — jakże wiele średniowiecznych utworów dotarło do naszych rąk tylko w urywkach, innym zaś brakuje zakończenia. Ponadto krótka formuła kończąca pozwalała autorowi na umieszczenie swojego imienia — tak właśnie uczynił Wace i autor Pieśni o Rolandzie.

Najbardziej naturalnym powodem do zakończenia poematu w średniowieczu było zmęczenie. Tworzenie bowiem poezji stanowiło czynność jakże żmudną.

Często poeci kończą swą pracę „pragnąc odpoczynku” albo też cieszą się, iż mogą znów odpocząć. Kiedy poeta odkłada swe pióro, czujemy, że oddycha lżej. Wymawia się nawet czasami, że to Muzy poczuły się zmęczone lub że jego własne nogi już nie nadążają. Jest to bardzo dobrze zrozumiałe - jeden z poetów opisał wierszem według Donata osiem części mowy, inny przewierszował żywot świętego, jeszcze inny ułożył nawet dzieje literatury wierszem¹⁷.

Tylko jeden ze starożytnych toposów kończących przejęło średniowiecze: „Musimy już kończyć, bo noc się zbliża”. To oczywiście nadaje się tylko do rozmowy prowadzo-

¹⁶    Inne przykłady zebrał R. S. Loomis, „Romania” 72 (1951), s. 371 i n. — Wieland, który lubi ironicznie posługiwać się znanymi formułami epickimi, tak kończy Idris und Zenide:

Der Pinsel fallt mir willig aus den Handen,

Wer Lust hat mag das Bild und — dieses Werk vollenden.

(Pędzel wypada mi sam z ręki,

kto ma ochotę, może ten obraz i to dzieło dokończyć.)

¹⁷    Przykłady: Smaragdus (Poetae, I, 615, nr XV, 17): „Carminis hic statuo finem defigere nostri / Ut teneam requiem iam tribuente deo”. — Purchard (Poetae, V, 227, 492): „Carminis hic finem dat clausula fertque ąuietem / Cure scribentis, quia labilis est labor omnis. /Premia sed semper stabunt sine fine potenter”. — Anonim (NA, II, 396, 215): „Haec ubi complevit, iam lassa Thalia quievit”. - Passio s. Catherinae (wyd. Vamhagen), 698: „Pennam pono fruor operisąue fine; quieti / Mentem reddo, manum subtraho, metra sino”. - Hugo z Trymbergu na zakończenie Registrum multorum auctorum: „Nunc in hoc opusculo lassum pedem sisto / Rogans et in domino nostro Jesu Christo”.