DSC01079

v*»ł

283

IUCHARD OHUANK

też jednym ż problemów dyskusji Fisha z A. J, A. Waldockiem jest właśnie to, czy narrator — a przez niego takie Milton — przemawia fortun-

nie, gdy komentuje pierwsze wezwanie Szatana:

^ '    Tak odszctepleAey rzekł anioł, choć cierpiał,

*    V fi '• '^ł    - Chełpiąc się, jednak rozdarty rozpaczą¹*.

'    ¹ Wałdock Jest zdania, ie Milton w sposób oczywisty uczynił mowę

V..» ’ 'Szatana fortunną, czego nie mogą zlikwidować illokucje r o z-a trzy gające wyrażone w słowach „chełpić się” i „rozpacz”. Ten

•    • ..    . , „zarzut” nie moie mieć takiej samej mocy . jak poprzedzająca go „de-

' ■>    '■    - raonstracja" (Waldock używa tutaj prostego języka* illokueji). Fish wi-

T . t., .. 'dźrKdmentarzlJan-afbra jako^zaataR^wanT^I^TcoTTćii^óbalenie^-pierwszego wadliwego uczestnictwa czytelnika w procesie mimetycznym.

^r. ■/£    ’ Zmuszając czytelnika do ciągłego wyrzekania.się jego pierwszych prób

niemalże fortunnej reakcji, Milton rzuca wyzwanie jogo założeniom,

'    ‘ ■ doprowadza czytelnika do rozpoznania wadliwości swoich własnych in

stynktów moralnych i koryguje jego wiarę. Przynajmniej tak to może wyglądać, twierdzi Fish, w przypadku czytelników mniej opornych niż Waldock i Empson ^u.

fⁿ^^ły»-^{liiaraAtłia,}t_ilpfcrny^l«n^p w piśmie. zanhownie-w*itwoicłf*słtfwkch 0*. 2apig rzekomych aJŁtÓHŁ-mOWy PtwwrŁa    -joffn łAlraalp,

by-zoataó-ożywioner^ldedy^tjrtko^czytełniir^ako^nczestnidma-nowo-je* odtworzy^ Sądzę, że Fish ma rację, sugerując, iż sceną utworu literackiego jest umysł czytelnika, « wyznaczając czytelnikowi tak aktywną rolę w mimesis. Dodałbym jeszcze, że akcja na scenie jest illokucyjna i podobnie jak działanie illokucyjne poza literaturą jest nieuchronnie etyczna.

Nawet najprostszy wiersz liryczny wciąga czytelnika do interakcji etycznej. Weźmy Yeatsa The Corning of Wisdom ioith Time:

Choć wiele jest lilci, korzeń tylko jeden; / Przez wszystkie minione dni mojej

•    i . . .___ młodości / Poruszałem moimi liśćmi i kwiatami w słońcu; -/-Teraz więdnąc, mogę

być prawdą.

W tytule jest zawarta illokucje rozstrzygająca (rozwinięta w pozostałej części wiersza), której fortunność należy osądzić. Dalej jednak czytelnik musi założyć istnienie starzejącego się narratora, który , przeprowadza analogię drzewa do życia ludzkiego (czy jest to fortunne?), który wygłasza krytykę swej buntowniczej młodości oraz życzenie lub poste no wienie zwiędnięcia w prawdę. Ponieważ mówiący . nie może ukształtować postaci ani historii poza tym bezpośrednim aktem,

“ J. Milton, Raj jutracony. Przełoży! M. Słomczyński. Warszawa 1974, Łjt

. » S. E. F i s b, Surprited by Sin: The Reoder In Paradise Lost. New York 1967, i. Fish cytuje Waldoeka Paradise Lost and Iii Critics.

'przez który usiłuje się on przystosować do swej Starości czytelnik nie może ocenić tortu ran ości tego aktu na podstawie innego zachowcnlssią"’"—" podmiotu mówiącego. W szczególności zaś nie może on seksów ni<v zastanawiać się nad tym, czy podmiot mówiący doznaje uczuć; i wierceń odpowiednich do tego aktu. Tak więc czytelnik może najlepiej osąi-sić -ten akt, uogólniając go, a więc konfrontując go z sytuacją wszystkiej ludzi starych. Czy człowiek stary mógłby się w ten sposób pocieszać? Czy jest Ao właściwe? Uczestnictwa w aktach wiersza doprowadzi na koniec do tego rodzaju pytań, które zawsze wkraczają na teren wyboru moralnego.

Nie jest to cc pewnością wniosek zaskakujący. Wielu badaczy, wśród których_YvorWantęrs zajmuje stanowisko najbardziej stanowcze, traktuje wiersze jako osądy moralne i ja dolega firtuicyjnego przekcmsnia pragnę dodać żyłko wywód o tym, w jaki sposób etyka uczestniczy w odtwarzaniu wiersza. Ale sądzę również, że perspektywa -nakreślona przez te uwagi usprawiedliwia wyjście poza to proste stwierdzenie, że czytaT^diteratury-.jest.czynnością--etyc2nąi Dość często humaniści dzielący to przekonanie skłonni są uważać etykę literatury albo za abstrakcyjną i ponadczasową, albo za czysto osobistą, egzystencjalną. Tak być nie może. f U-^podsta w-*~wszystkićh-iHokucji-leży-•połeczeóstwo. -Reguły fortunności.dak^akTeguly-gramatycżne.^Sgcharakterya^yczne-dla-okreś-. lonej^kulturyj-regulują~one wzajemne stosunki-wewnątrz danego-epołe-czeństwa .Mimesis li-tRraricu .nyyznaczar czytelń rtta- w - wy i ma gi no wa n ym społeczeństwie .przez .zaangażowanie go w • akiy, -które-*-to - społeczeństwo implikują..Niemna dla- niego drogi etycznie^obojętnej,• aby-mógt-wypełnić -tę-rolęr Musi wyrazić zgodę <na ethos kreowanego społeczeństwa lub w jakimś stopniu powściągnąć swą aprobatę. W obu przypadkach wiersz W^ąga.ślo.gry^jęga.wyoiłrąźBią .polityczną,popycha go do-politycznego wyboru*-

Łatwo to zauważyć w utworze polemicznym takim jak S.O.P. c antologii wierszy weteranów wojny wietnamskiej^ł4':

Do zbudowania „rozclągacza Wietnamczyków" potrzebujesz tylko / Dwóch helikopterów, / Dwóch długich, mocnych lin, / I jednego elastycznego Wietnamczyka. (Larry Rottmann)

Stosunek czytelnika do tego wiersza jest polityczny i, to nie głównie dlatego, że Wietnam jest tematem „kontrowersyjnym" (ęorayślmy o całej poezji wojennej, która pozbawia swój temat kontrowersyjności, uwiecznia wojnę), ale dlatego, że czytelnik musi wybrać, w jaki sposób ma -uczestniczyć w akcie mowy, i zdecydować, -w' jaki sposób akt ten jest fortunny, o Ue w ogóle jest takim. Tutaj akt jest pouczeniem, a jego ton jest podręcznikowy. Można fortunnią pouczpć kogoś innego, jak zdobyć taką umiejętność, jeśli jest ona sama;W sotye moiii-

¹⁴ Włnntnp Hearts and tdinds. Eds. J. Barr y and B. I. Pa q u e t. -Brooklyn