DSC00994

rjj    KOMIZM SŁOWA KOMIZM SŁOWA

Religia skończyła się, filozofia wyżera sobie bebechy¹' każde słowo boli mnie tak, jak milion tumorów w móijji

Efekt pogłębia się, kiedy w hiperbolę wpisuje || kacy dowcip:

Syndykat Wyrobów Ręcznego Paskudztwa"

Ojcze Święty, ja nie mam czasu na zgłębianie pośmiertny, wiedzy Waszej Świątobliwości²¹

Postanowiłem zerwać te ostatnie pięć romansów, które mi jj, tak dziwnie splątały, i ożenić się z kimś zupełnie z inw ! sfery psychicznej²⁸

Słowny dowcip Witkacego jest dokładnym odpowiednikiem groteskowego zmieszania konwencji, ijj jakim wspiera się humor sytuacyjny. Opiera się bo-wiem na przekręceniu, kalamburze, nadużyciu i splątaniu języków. Styl Witkacego jest jednocześnie jednolity i hybrydyczny: zbudowa„ny. konsekwentnie, ale z najrozmaitszych materiałów. W groteskowym komizmie spotykają się żądza zniszczenia, smutna i jadowita szarża, poczucie przypadkowości i absurdu wszystkiego. Ale również wołanie zabawy, ludyczna skłonność, która każe się cieszyć wesołym rozpętaniem wyobraźni słownej, obdarzonej niebywałą energią manipulacyjną i kombinatoryczną,

Już w słowach Nibka, proponującego Kozdroniowi wspólną lekturę pamiętnika Anastazji, rozpoznać można groteskowe współistnienie odmiennych wypowiedzi -pobożnego frazesu i familiarnej informacji:

Tu będzie nam lepiej. Dziewczęta poszły ż Anetą zbierać spóźnione rydze. Siadaj pan, panie Kozdroń. Musimy dźwigać nasz jcrzyż do końca¹².

Doprawdy, osobliwy krzyż. Albo, po śmierci dziewczynek:

One są zimne już. To są dwa trupki, obojętne trupki, a nie moje córki. Nie potrzeba nic. Wiem, że to jest koniec.

Podnosi ręce do góry

0 Boże! I Ty możesz.

Opuszcza ręce

Dziej się wola Twoja. I wtedy to mnie spotyka, kiedy zboże jest po 162 i kiedy mógłbym naprawdę zostać bogatym człowiekiem i dać im wszystko²⁴.

Tragiczne krzyki i gesty przeplatają się teraz z przyziemnymi refleksjami zapobiegliwego durnia. Między ₄ sytuacją a dialogiem istnieje u Witkacego zależność stała, ale z reguły paradoksalna: mianowicie przeczą . sobie wzajemnie. Czasem dowcip słowny zdaje się two-' rzyć sytuację:

BEZDEKA

Matrony, naprzód — za dziesięć minut odchodzi Hyrkania--eipress — musimy się spieszyć.

Matrony wychodzą mijając się z Tetrykonęm TETRYKON

Właśnie Jego Królewska Mość puścił ostatnią parę w moich objęciach²².

Obłędny wręcz dowcip Szewców opiera się na założeniu podobnym jak W małym dworku, ale radykalniejszym^ Mianowicie Szewcy rozprawiają o polityce

8 Tamże, s. 310. | Tamie, s. 364, “ Mątwa, s. 125. ⁿ Tamże, s. 152. ⁸² Matka, s. 298

^u W małym dworku, s. 97. « Tamie, s. 113—114.

²⁵ Mątwa, s. 184.