DSC02749

Lecz są rzeczy, które nie zdumiewając nas fizycznym swoim ogromem, wzbudzają jednak uczucie gómości. Przyczyna tego jest, iż zastanawiając się nad nimi z uwagą, znajdujemy w nich takie własności, które podnoszą duszę i prowadzą ją w krainę wyobrażeń nieskończonych".

Aby nie sugerować poetom możliwości swobodnego korzystania z nadmiernie wybujałej imaginacji, Euzebiusz Słowacki od razu jednak sprowadzał rzecz na właściwe tory: owym przedmiotem „wyobrażeń nieskończonych” jest bowiem „wieczność” w znaczeniu religijnym tego pojęcia, zajmująca „całą zdolność naszego umysłu”^{1 2}*. O żadnej swobodzie imaginacyjnej czy dowolnym fantazjowaniu poetyckim nie mogło być mowy.

Obok „wzniosłości”, „górności” i „wieczności” rozumianymi jako kategorie estetyczne (opisowe i normatywne) i do pewnego tylko stopnia poznawcze w perspektywie religijnej, nieskończoność wchodzi również w relacje semantyczne i skojarzenia z innymi, zbliżonymi pojęciami związanymi bezpośrednio z topiką i poetyką tekstu literackiego, jak sentymentalna „tęskność” oraz „fantazja” czy wspomniana tu już „melancholia”. W późniejszym okresie nachodzi także na obszary „nicości”, „nieobecności”, „pustki” i „otchłani egzystencjalnej”, torując drogę modernistycznemu nihilizmowi. Komplikacji mamy więc sporo. Ale dla romantyzmu wydaje się zasadne przyjmować nade wszystko owo najogólniejsze, niejako prymarne znaczenie nieskończoności, ujmowanej wielostronnie jako pojęcie z gruntu filozoficzne w odniesieniu do obrazu uniwer.imi. a następnie — teologiczno-mistyczne, w dużej mierze organizujące przcsirzz \ myśli oraz wyznaczające jeden z porządków romantycznej antropologii i •••;.;• ncj wizji świata. Jako idea metafizyczna stanowi ważny komponent wyobi: romantycznej. Z tego głównego obszaru pojęcia-problematu wysuwają się następnie inne zagadnienia i szczegółowe kategorie obecne w epoce, a z nimi wzrasta popularność określonych figur i motywów literackich.

N i eskończoność współtworzy duchów estetyczny i filozoficzr wymiar romantyzmu.

Nieskończoność bez wątpienia współtworzy duchowy, estetyczny i filozoficzny wymiar romantyzmu. Jest pojęciem bardzo ważnym, konstytuującym do pewnego stopnia obraz świata i człowieka, a nie tylko „tęsknotą za ideałem”*⁵, słabo dotąd rozpoznanym w badawczej refleksji, pomimo istnienia wielu książek i studiów o tematyce blisko spokrewnionej, poświęconych choćby zagadnieniom melancholii, nicości i motywom astralnym, czy w interpretacjach poszczególnych wierszy Mickiewicza, Słowackiego i Krasińskiego.

W rozprawie tej interesuje mnie dyskurs nieskończoności w romantyzmie wyprowadzony przede wszystkim z wypowiedzi o charakterze filozoficznym, estetycznym i krytycznoliterackim, tworzących w epoce walor programotwór-czy. Zazwyczaj są one rezultatem interpretacji dzieł literackich lub pozostają z nimi w bliskim związku i nie opierają się tylko na myśli spekulatywnej. Próbuję odpowiedzieć na pytania, jak teoretycy romantyzmu pojmowali to zagadnienie, w jakich kontekstach je sytuowali i co oznaczał dla nich dyskurs nieskończoności. Obszar poezji pozostawiam zazwyczaj bez komentarza. Zamieszczona tu skromna antologia tekstów poetyckich (wierszy), ograniczona do utworów autorstwa czterech głównych poetów polskiego romantyzmu, przynosi wybrane cgzcmplifikacje, które do pewnego stopnia uzupełniają i uzmysławiają obecność tego wielkiego tematu w literaturze. Podobne zadanie spełnia również skromna reprezentacja ikonograficzna. Jedynym celem tej pracy jest unaocznienie niemal zapoznanego, acz ważnego kontekstu kultury romantycznej, bez którego - jestem o tym głęboko przekonany- interpretacje

*’ Zob. W. śmiccinski, Religijny symbolizm Mickiewicza (poezjapóźna), vr. Religie i religijnoić w literaturze i kulturze romantyzmu, red. E. Kasperski i O. Krysowski, Warszawa 2008, s. 169.

1

E. Słowacki, Teoria smaku w dziełach sztukpifknycłr, cyt. za: tamże, s. 318.

2

Tamże.