Symbole graficzne elementów napędów i sterowań
pneumatycznych
Symbol graficzny
Nr
ObjaS
nienie symbolu
1. Symbole podstawowe
Przewód: - roboczy
1
- zasilania sterowania
- powrotny
- elektryczny
Przewód: - sygnału sterowania (wewnętrzny i zewnętrzny)
2
- odprowadzenia przecieków wewnętrznych (spustowy
albo odpowietrzający)
Filtr
Położenie chwilowe
Obrysowanie dwóch lub więcej symboli elementów funkcjonalnych
3
stanowiących zespół w obrębie jednego urządzenia
4
Elementy mechaniczne (wał, dx
wignia, tłoczysko)
2. Symbole funkcjyjne
1
Trójkąt równoboczny wskazuje kierunek przepływu
czynnika pneumatycznego
Strzałka prosta lub ukoS
na wskazuje: - ruch prostoliniowy
2
- kierunek przepływu płynu przez
zawory
- kierunek przepływu ciepła
3
Ruch obrotowy w okreS
lonym kierunku
Strzałka ukoS
na (długa) wskazuje możliwą zmiennoS
ć albo nastawialnoS
ć
4
pompy, sprężyny, elektromagnesu itd.
5
Element elektryczny lub przewód elektryczny
Zamknięcie kanału lub odcięcie drogi przepływu
6
Oddziaływanie elektryczne liniowe w przeciwnych kierunkach
7
8 Wskax
nik temperatury lub kontrola temperatury
Symbol graficzny
Nr
ObjaS
nienie symbolu
9
Napęd główny
Sprężyna
10
11
Dławienie czynnika roboczego
90�
12 Miejsce dla uproszczonego symbolu zaworu zwrotnego
3. Przewody i łączniki
Przykłady połączenia przewodów lub kanałów
1
2 Skrzyżowanie przewodów lub kanałów bez połączenia
Przewód giętki, elastyczny (zwykle łączący częS
ci ruchome)
3
4 Odpowietrznik ciągły
5 Odpowietrznik chwilowy
6
Odpowietrznik chwilowy o zadanej wartoS
ci
7 Droga wylotowa powietrza nie przystosowana do łącznika
8
Droga wylotowa powietrza z łącznikiem
Szybkozłączka bez mechanicznie otwieranych zaworów zwrotnych
9
- połączona
- rozłączona
Symbol graficzny
Nr
ObjaS
nienie symbolu
Szybkozłączka z mechanicznie otwieranymi zaworami zwrotnymi
10
- połączona
- rozłączona
Łącznik kątowy obrotowy z jednym przewodem
11
Łącznik kątowy obrotowy z trzema przewodami współS
rodkowymi
12
4. Mechanizmy i sposoby sterowania
1 Symbole sposobów sterowania zaworem mogą być rysowane w dowolnym
dogodnym położeniu, prostopadle do skrajnej S
cianki prostokąta symbolu
zaworu
CzęS
ci mechaniczne
2
Tłoczysko - ruch liniowy w dwóch kierunkach (strzałka nie jest obowiązująca)
3
Wał - ruch obrotowy o dwóch kierunkach (strzałka nie jest obowiązująca)
Zapadka o dwóch kierunkach działania - mechanizm do ręcznego
4
utrzymywania okreS
lonego położenia, stałego do granicznej wartoS
ci siły
Blokada o jednym kierunku działania - mechanizm do blokowania urządzenia.
Odblokowanie dokonuje się za pomocą niezależnego sposobu sterowania.
5
Symbol sposobu sterowania jest umieszczony w prostokącie
Przerzutka o dwóch kierunkach działania - mechanizm zabezpieczający
6
przed zatrzymywaniem w S
rodkowym martwym położeniu
5. Sposoby sterowania
Sterowanie siłą mięS
ni
Symbol ogólny, bez wskazania sposobu sterowania
1
NieokreS
lona liczba kierunków działania
2 Przycisk wciskany (jeden kierunek działania)
Przycisk wyciągany (jeden kierunek działania)
3
Symbol graficzny
Nr ObjaS
nienie symbolu
Przycisk wciskany i wyciągany (dwa kierunki działania)
4
Dx
wignia
5
6
Pedał (jeden kierunek działania)
7 Pedał dwukierunkowy (dwa kierunki działania)
Sterowanie mechaniczne
8
Popychacz lub trzpień (jeden kierunek działania)
9
Popychacz z nastawną długoS
cią (jeden kierunek działania)
10
Sprężyna (dwa kierunki działania)
Rolka (dwa kierunki działania)
11
12
Rolka (jeden kierunek działania)
Sterowanie elektryczne
Element elektryczny liniowy, (np. elektromagnes) z jedna cewką
13
(jeden kierunek działania)
Element elektryczny liniowy, (np. elektromagnes) z dwoma cewkami
14
w jednym zespole, działającymi w kierunkach przeciwnych
Element elektryczny liniowy, (np. silnik momentowy) z dwoma cewkami
o zmiennych charakterystykach w jednym zespole (dwa kierunki działania)
15
działającymi w kierunkach przeciwnych
16
Silnik elektryczny
Element piezoelektryczny
17
Symbol graficzny
Nr
ObjaS
nienie symbolu
Sterowanie przez wzrost lub spadek ciS
nienia
(jeden kierunek działania)
Sterowanie bezpoS
rednie
Sterowanie za pomocą ciS
nienia
18
- ogólnie
- przez wzrost ciS
nienia pneumatycznego
- przez spadek ciS
nienia pneumatycznego
Sterowanie ze wspomaganiem przez wzrost ciS
nienia
19
(sterowanie hydrauliczne lub pneumatyczne)
Sterowanie ze wspomaganiem przez spadek ciS
nienia
(sterowanie hydrauliczne lub pneumatyczne)
20
Sterowanie różnicowe (z wykorzystaniem różnicy powierzchni
przeciwległych)
45�
21
Wewnętrzna droga sygnału sterującego (sterowanie zaworu ciS
nieniem
własnym czynnika przepływającego przez zawór)
22
Zewnętrzna droga sygnału sterującego
Sterowanie poS
rednie (zaworem pomocniczym)
Sterowanie z wykorzystaniem wzrostu ciS
nienia pneumatycznego
23 w sterowaniu jednostopniowym (z wewnętrznym zasilaniem sterowania,
bez sterowania wstępnego)
Sterowanie z wykorzystaniem spadku ciS
nienia pneumatycznego
24
w sterowaniu jednostopniowym (z wewnętrznym zasilaniem sterowania,
bez sterowania wstępnego)
Sterowanie dwustopniowe (np.: elektromagnes i ciS
nienie pneumatyczne,
25
zewnętrzne zasilanie sterowania
26
Sterowanie dwustopniowe (np.: elektromagnes i ciS
nienie pneumatyczne,
wewnętrzne zasilanie sterowania
Sterowanie dwustopniowe (np.: kolejno ciS
nienie pneumatyczne i ciS
nienie
27
hydrauliczne), wewnętrzne zasilanie sterowania, zewnętrzne
odprowadzenie cieczy sterującej, uprzednie sterowanie wstępne
Symbol graficzny
Nr
ObjaS
nienie symbolu
Sprzężenie zwrotne
Sprzężenie zwrotne zewnętrzne (symbol ogólny)
28
WartoS
ć zadana i wartoS
ć mierzona wielkoS
ci regulowanej są sprawdzane
poza zaworem
Zastosowanie symboli mechanizmów i sposobów sterowania złożonych,
w symbolach urządzeń kompletnych
Symbole sposobów sterowania o jednym kierunku działania są rysowane
obok symbolu graficznego elementu, którym sterują, w taki sposób, jakby
29
urojone siły na symbolu graficznym elementu przesuwały go w inne
położenie
Dla zaworów o trzech lub więcej położeniach sterowanie położeniami
wewnątrz symbolu może być wyrax
nie pokazane poprzez przeciągnięcie
30
wewnętrznych linii granicznych symbolu graficznego zaworu w górę lub
w dół i przez dodanie do tych linii odpowiednich symboli sterowania
Jeżeli objaS
nienie nie jest wystarczające, to dla zaworów o trzech
31 położeniach symbole mechanizmów sterujących dla położenia S
rodkowego
można umieszczać na skrajnych S
ciankach prostokątów symboli
Jeżeli element sterowany jest ustalany w położeniu S
rodkowym,
32
neutralnym za pomocą ciS
nienia, to należy dorysować dwa odrębne
trójkąty na obu skrajnych S
ciankach symbolu
Przy sterowaniu równoległym (OR) symbole mechanizmów i sposobów
sterowania powinny być rysowane jeden obok drugiego, np.: elektromagnes
albo przycisk będą uruchamiały zawór główny niezależnie od siebie
33
Przy sterowaniu szeregowym (AND) symbole kolejnych stopni sterowania są
przedstawiane w jednej linii np.: elektromagnes uruchamia zawór sterujący,
który następnie uruchamia zawór główny
Listwy mechanizmu zapadkowego powinny być tak rysowane, aby były
podzielone na taka samą liczbę segmentów i umieszczone w tej samej
34
kolejnoS
ci jak w elemencie sterowanym. Wycięcia powinny być zaznaczone
tylko w tych położeniach, w których następuje ustalanie. Linia obrazująca
zapadkę powinna być rysowana na segmencie listwy odpowiednim do
przedstawionego na symbolu graficznym położenia zaworu sterującego
6. Przetwarzanie i gromadzenie energii
Obrotowe przetworniki energii
1 Silnik pneumatyczny
Nr Symbol graficzny
ObjaS
nienie symbolu
2
Silnik pneumatyczny o zmiennej objętoS
ci roboczej
3
Silnik pneumatyczny o dwóch kierunkach przepływu, o stałej objętoS
ci
roboczej
4
Silnik pneumatyczny o dwóch kierunkach przepływu, o zmiennej objętoS
ci
roboczej
5
Sprężarka
Silnik pneumatyczny o ruchu wahadłowym, o ograniczonym kącie obrotu
6
(np.: cylinder obrotowy), o dwóch kierunkach obrotów
7. Liniowe przetworniki energii
Szczegółowy Uproszczony
1
Siłownik pneumatyczny jednostronnego działania pchający
2
Siłownik pneumatyczny jednostronnego działania ciągnący ze sprężyną
3 Siłownik pneumatyczny dwustronnego działania z dwustronnym
tłoczyskiem, z hamowaniem dwustronnym nastawialnym
Siłownik pneumatyczny dwustronnego działania z jednostronnym
4
hamowaniem o stałej wartoS
ci
Nr Symbol graficzny
ObjaS
nienie symbolu
5
Siłownik pneumatyczny dwustronnego działania, z hamowaniem
dwustronnym nastawialnym, z bezstykową sygnalizacją położenia tłoka
Cylinder (siłownik) teleskopowy pneumatyczny jednostronnego
6
działania
Siłownik pneumatyczny dwustronnego działania z dwustronnym
7
tłoczyskiem
Siłownik pneumatyczny dwustronnego działania z dwustronnym
8
wydrążonym tłoczyskiem i tłokiem
Beztłoczyskowy siłownik pneumatyczny ze sprzężeniem
9
mechanicznym, z hamowaniem dwustronnym nastawialnym,
z bezstykową sygnalizacją położenia tłoka
10
Siłownik pneumatyczny udarowy
Siłownik pneumatyczny  tandem dwustronnego działania
11
z jednostronnym tłoczyskiem i bezstykową sygnalizacja położenia tłoka
Siłownik pneumatyczny czteropołożeniowy i bezstykową
12
sygnalizacja położenia tłoka
Siłownik pneumatyczny beztłoczyskowy ze sprzężeniem
13
magnetycznym i hamowaniem dwustronnym nastawialnym
Siłownik cięgnowy pneumatyczny z hamowaniem dwustronnym
14
o stałej wartoS
ci
Nr Symbol graficzny
ObjaS
nienie symbolu
Siłownik pneumatyczny podwójny (twin) dwustronnego działania
15
i bezstykową sygnalizacja położenia tłoka
Siłownik pneumatyczny dwustronnego działania z jednostronnym
16
tłoczyskiem, z zintegrowanym prowadzeniem
Siłownik pneumatyczny dwustronnego działania z jednostronnym
17
tłoczyskiem, z blokadą pneumatyczną tłoczyska
Siłownik mieszkowy
18
Muskuł pneumatyczny
19
20
Siłownik membranowy mocujący
8. Specjalne przetworniki energii
Przemiennik pneumatyczno-hydrauliczny przetwarzający ciS
nienie
pneumatyczne na równe co do wartoS
ci ciS
nienie hydrauliczne lub na odwrót
1
- jednostronnego działania
- ciągłego działania
Wzmacniacz ciS
nienia, manipulator. Element przetwarzający ciS
nienie X na
ciS
nienie Y, dla dwóch rodzajów płynów
Y
X
- jednostronnego działania
2
X Y
- ciągłego działania
Symbol graficzny
Nr
ObjaS
nienie symbolu
9. Gromadzenie energii
Zbiornik pneumatyczny pomocniczy, rezerwowa objętoS
ć gazu do
1
uzupełnienia połączonych akumulatorów
2
Zbiornik pneumatyczny
10. ródła energii
1 ródło energii pneumatycznej, symbol ogólny uproszczony
2
Silnik elektryczny
3
Napęd główny nieelektryczny
11. Sterowanie i regulacja energii
Zawory sterujące kierunkiem przepływu
(zawory rozdzielające)
Zawór sterujący kierunkiem przepływu 2/2 (dwie drogi przepływu,
dwa niezależne położenia) sterowany dx
wignią
1
Zawór odcinający
Zawór sterujący kierunkiem przepływu 2/2 (dwie drogi przepływu, dwa
2
niezależne położenia) sterowany dx
wignią, powrót wymuszony sprężyną
Zawór sterujący kierunkiem przepływu 3/2 (trzy drogi przepływu,
3 dwa niezależne położenia) sterowany mechanicznie za pomocą rolki,
powrót wymuszony sprężyną
Zawór sterujący kierunkiem przepływu 4/2 (cztery drogi przepływu,
4
dwa niezależne położenia) sterowany ręcznie za pomocą przycisku,
powrót wymuszony sprężyną
Zawór sterujący kierunkiem przepływu 5/2 (pięć dróg przepływu, dwa
5
niezależne położenia) sterowany za pomocą ciS
nienia w obu kierunkach
Zastosowanie i objaS
nienie symbolu
Symbol graficzny
Zawór sterujący kierunkiem przepływu 3/3 (trzy drogi przepływu,
6
6
trzy niezależne położenia) sterowany za pomocą elektromagnesów,
ustalany w położeniu S
rodkowym sprężynami
Zawór sterujący kierunkiem przepływu 4/3 (cztery drogi przepływu,
7
trzy niezależne położenia) sterowany ręcznie za pomocą przycisku,
ustalany w położeniu S
rodkowym sprężynami
Zawór sterujący kierunkiem przepływu 5/3 (pięć dróg przepływu, trzy
niezależne położenia) dwustopniowe sterowanie za pomocą
8
elektromagnesów oraz wzrostu ciS
nienia, ustalany w położeniu
S
rodkowym sprężynami
Serwozawór z przekryciem dodatnim w położeniu S
rodkowym, ustalany
9
w położeniu S
rodkowym sprężynami, sterowany elektromagnesem z dwoma
cewkami
Zawór sterujący kierunkiem przepływu 4/3 zamknięty w położeniu
10
S
rodkowym, z przekryciem dodatnim (w położeniu S
rodkowym wszystkie
drogi przepływu odcięte), z nieskończoną liczbą położeń poS
rednich
Zawór sterujący kierunkiem przepływu 4/3 zamknięty w położeniu
11
S
rodkowym, z przekryciem ujemnym (w położeniu S
rodkowym wszystkie
drogi przepływu połączone wewnętrznie), z nieskończoną liczbą położeń
poS
rednich
12. Zawory zwrotne, przełączniki obiegu
(zawory logiczne)
1 Zawór zwrotny nie obciążony, otwiera się wówczas , gdy ciS
nienie
wejS
ciowe jest wyższe niż ciS
nienie wyjS
ciowe
Zawór zwrotny obciążony sprężyną, otwiera się wówczas, gdy ciS
nienie
2
wejS
ciowe jest wyższe od sumy ciS
nienia wyjS
ciowego i ciS
nienia
wynikającego z siły sprężyny
Zawór zwrotny sterowany zamykany ciS
nieniem, otwiera się wówczas,
gdy ciS
nienie wejS
ciowe jest wyższe niż ciS
nienie wyjS
ciowe, przy sterowaniu
3
wstępnym może następować sterowanie zamykaniem zaworu bez sprężyny
powodującej powrót
4
Zawór zwrotny sterowany otwierany ciS
nieniem, obciążony sprężyną,
sterowanie otwieraniem zaworu ze sprężyna wymuszającą powrót
Nr Symbol graficzny Zastosowanie i objaS
nienie symbolu
Przełącznik obiegu (zawór logiczny LUB). Droga wejS
ciowa połączona
z wyższym ciS
nieniem jest automatycznie łączona z drogą wyjS
ciową
5
w chwili, gdy druga droga wejS
ciowa jest zamykana
Zawór podwójnego sygnału (zawór logiczny I). Droga wyjS
ciowa jest
6
otwarta tylko wówczas, gdy obydwie drogi wejS
ciowe są pod ciS
nieniem.
Zawór szybkiego spustu. Jeżeli na drodze wejS
ciowej nastąpi spadek
ciS
nienia, to droga wyjS
ciowa samoczynnie otwiera się do atmosfery
7
i następuje swobodny wylot czynnika
13. Zawory sterujące ciS
nieniem
Zawór ograniczający ciS
nienie, maksymalny jednostopniowy. CiS
nienie
wejS
ciowe jest regulowane przez otwarcie drogi obiegu powrotnego albo
1
drogi wylotowej, położonej naprzeciwko przyłożonej siły (np. sprężyny)
Regulator ciS
nienia (zawór redukcyjny) dwudrogowy jednostopniowy,
2
nastawiany sprężyną
Regulator ciS
nienia (zawór redukcyjny) trójdrogowy jednostopniowy,
3
nastawiany sprężyną
Zawór redukcyjny z upustem, jeżeli ciS
nienie wyjS
ciowe przewyższy
4
ciS
nienie nastawiane to nastąpi swobodny wylot powietrza do atmosfery
Zastosowanie i objaS
nienie symbolu
Nr Symbol graficzny
14. Zawory sterujące natężeniem przepływu
Zawór dławiący nastawialny, bez wskazania sposobu sterowania albo
1
stanu zaworu, normalnie bez położenia całkowicie zamkniętego
Zawór zasuwowy odcinający, normalnie z jednym położeniem całkowicie
2
zamkniętym
3
Zawór dławiący nastawialny, sterowany mechanicznie za pomocą rolki,
obciążony sprężyną
Zawór dławiąco-zwrotny jednokierunkowy, z nastawialnym dławieniem,
4
ze swobodnym przepływem w jednym kierunku i dławionym przepływem
w przeciwnym kierunku
5
Regulator przepływu dwudrogowy ze zmiennym wyjS
ciowym natężeniem
przepływu, strzałka na drodze przepływu w symbolu uproszczonym
oznacza wyrównanie ciS
nień bez wyrównania temperatury
6
Regulator przepływu dwudrogowy z wyrównaniem temperatury
ze zmiennym wyjS
ciowym natężeniem przepływu, strzałka na drodze
przepływu w symbolu uproszczonym oznacza wyrównanie ciS
nień
z wyrównaniem temperatury
7 Dzielnik strumienia. Przepływ jest dzielony na dwa strumienie przy
ustalonym natężeniu przepływu, zależnym od zmian ciS
nienia, groty
strzałek wskazują wyrównanie ciS
nienia
Zastosowanie i objaS
nienie symbolu
Nr Symbol graficzny
15. Gromadzenie, przygotowanie i utrzymanie właS
ciwoS
ci płynu
Elementy przygotowujące i utrzymujące właS
ciwoS
ci płynu
1
Filtr symbol ogólny
2
Filtr z dodatkową przegrodą filtracyjną, magnetyczną
Filtr ze wskax
nikiem zanieczyszczeń
3
4
Zawór spustowy oddzielacza, ze spustem siłą mięS
ni
Zawór spustowy oddzielacza, ze spustem automatycznym
5
6
Filtr z oddzielaczem, ze spustem siłą mięS
ni
Osuszacz powietrza (do osuszania sprężonego powietrza, np. za pomocą
7
S
rodków chemicznych)
Smarownica. Olej jest wprowadzany do powietrza w celu smarowania
8
urządzenia, do którego jest doprowadzane powietrze
Zespól elementów przygotowujących płyn, może składać się np. z filtru
9
z oddzielaczem, zaworu redukcyjnego, manometru, smarownicy
Zastosowanie i objaS
nienie symbolu
Nr Symbol graficzny
Zespól elementów przygotowujących płyn, może składać się np. z filtru
10
z oddzielaczem, zaworu redukcyjnego, manometru
11
Chłodnica (wymiennik ciepła), bez pokazania linii przepływu czynnika
chłodzącego
12
Chłodnica (wymiennik ciepła), z pokazaniem linii przepływu czynnika
chłodzącego
13
Nagrzewnica
14
Regulator temperatury. Ciepło może być doprowadzane lub odprowadzane
16. Przyrządy pomiarowe i czujniki
1
Wskax
nik ciS
nienia
2
Manometr
3
Manometr różnicowy
4
Termometr
5
Wskax
nik poziomu cieczy
Nr Symbol graficzny Zastosowanie i objaS
nienie symbolu
6
Wskax
nik przepływu
7
Przepływomierz
8
Przepływomierz całkujący
9
Obrotomierz do pomiaru częstoS
ci obrotów
10
Miernik momentu obrotowego
Przetwornik analogowo ciS
nieniowy, generujący sygnał elektryczny
11
odpowiednio do wartoS
ci ciS
nienia wejS
ciowego
Przetwornik ciS
nienia (np.: przetwornik pneumo-elektryczny), generujący
12
sygnał elektryczny po przekroczeniu uprzednio nastawionego ciS
nienia
(o stałej wartoS
ci lub nastawialny)