DSC02812

odwiecznej idei nieskończoności. W liryku Hólderl i na Czym jest ludzkie życie... (1806) czytamy:

Czym jest ludzkie życie — obrazem boskości.

I wszyscy na ziemi ją widzą,

Kiedy pod Niebem wędrują.

I, niby z pisma czytając, ludzie się uczą odtwarzać Bogactwo i nieskończoność.

Czy jednak jest bogate to monotonne niebo?

A czymże, jeśli nie kwieciem, są srebrzyste obłoki?

I czyż nie spływa z nich deszcz, dając rosę i wilgoć?

Gdy zaś ów monotonny, bezkresny błękit gaśnie,

Zjawia się mat marmurowy, jak kruszec,

Znak bogactwa"’.

Do tego dochodzi szaleństwo. I Hóldcrlina. i przyszłych bohaterów romantycznych, wskutek zaraźliwej .choroby wieku”, w której nieskończoność okazuje się ważnym motywem. Pogrążony w otchłani .romantycznej choroby” Alfred de Musset, przedstawiając na poły autobiograficzne problemy egzystencjalne, które nurtują bohatera Spowiedzi dziecięcia wieku, w pięknym fragmencie powieści przedstawia niebezpieczeństwa tkwiące w zgłębianiu idei nieskończoności przez zwykłego człowieka. Musimy przyznać rację Mussetowi. Jest coś tajemniczego, niepokojącego, magicznego, dziwnie wciągającego, by nie rzec - diabolicznego, w owej niepojętej i niedefin iowalnej idei. Przekonują o tym również Juliusz Słowacki i Zygmunt Krasiński. Literatura i sztuka romantyczna ujawnia to w całej pełni. Oto wyimek Spowiedzi dziecięcia wieku:

^1,5 F. HóldcHin. Czymjest ludzkie życie... .w: tenże. Co sif ostaje, ustanawiają poeci, s. 261. ('Zmodyfikowałem tu nieznacznie graficzny układ zapisu tekstu).

Otwórz okno, Oktawie; czy nic widzisz nieskończoności? nie czujesz, że niebo jest bez granic? Rozum ci tego nie mówi? Mimo to czy pojmujesz nieskończoność, czy masz pojęcie o czymś, co jest bez końca, ty, któryś się urodził wczoraj i umrzesz jutro? Ten widok bezkresu spowodował, wszędzie po świccie, największe szaleństwa. Religie płyną z tego źródła; aby posiąść nieskończoność, Katon poderżnął sobie gardło; chrześcijanie wydawali się na pastwę lwom, hugcnoci katolikom; wszystkie ludy na ziemi wyciągały ramiona ku tej bezmiernej przestrzeni i chciały się w nią rzucić. Szaleniec, chce posiąść niebo; mędrzec podziwia je, klęka, i nie pragnie go¹¹⁶.

Musset przywołał opozycję szaleńca i mędrca, w różny sposób odnoszących się do tego samego zagadnienia. Oktaw niefortunnie zakochany stoi na skraju szaleństwa. A mędrzec? Ten również potrafi entuzjastycznie odnieść się do nieskończoności, choć na pewno nie skoczy w przepaść i nic przyłoży sobie pistoletu do skroni jak Kordian. Co najwyżej zmieni wyznanie, ucieknie w samotność, popadnie w melancholię, albo bez reszty odda się nauce lub rozważa-

¹¹⁶ A. dc Musset, Spowiedź dziecięcia wieku, przcł. i wstępem opatrzył T. Żeleński (Boy), Warszawa 1979, s. 60. W literaturze francuskiej pojęcie nieskończoności jest szeroko znane począwszy od Franęoisa Rcnć de Chatcaubrianda po twórczość Charlesa Baudelaire’a. W syntezie Hcnri'cgo Pcyre’a czytamy: .Jeżeli romantycy często mówili o przepaściach i otchłaniach, a ich następcy z drugiej połowy stulecia pod tym względem nie różnili się od nich, to u starszych jeszcze wyraźniej widać potrzebę wzlatywania w górę, ku jakiemuś empireum, gdzie powietrze jest rzadkie i czystość absolutna, żadne inne pokolenie Francuzów bardziej niż to, które znalazło w osobie Renćgo z opowiadania Chateaubrianda swój wzór i przedmiot marzeń, nie tęskniło bardziej do ideału wtedy nazywanego »nieskończonością*. »Wbrew mej woli nieskończoność mnie dręczy*, woła nawet Musset. Lamartine wielokrotnie opiewa •nieskończoność w niebiosach*, Maurycy de Gućrin używa tego słowa jako najbardziej naturalnego w swoim Dzienniku; głęboko przenika go uczucie nieskończoności, będące źródłem melancholii, ponieważ wszystko na ziemi jest niedoskonałe, ale ta melancholia wyróżnia istoty niezadowolone z efemeryczności i niestałości życia”. Zob. H. Peyre, Co to jest romantyzm?, przeł. i posłowiem opatrzył M. Żurowski, Warszawa 1987, s. 217-218.

125