DSC03340 (4)

JM Gospodarka czasem w «Chlopach» Reymonta

Nowy Rok pominięty; w rozdziale VII ciąg fabularny zo-*taje wznowiony o dokładnie wyznaczonym dniu: 6 stycznia, niewiadomego roku. To pominięcie Nowego Roku posiada specjalną wymowę, o której niżej: „We Trzy Króle, które Jakoś tego roku wypadały w poniedziałek'* (Z, 144).* Boryna a Jagusią w karczmie, Antek ku zgorszeniu tańczy z macochą, ponowna i ponura awantura między ojcem a synem, chociaż do rękoczynu nie doszło.

I teraz jeden z rozdziałów najbardziej skomplikowanych { urozmaiconych czasowo w Chłopach. Rozdział VIII zaczyna się następnego zaraz dnia po awanturze w karczmie, czyli 7 stycznia, a ciągnie się — bynajmniej mimo to nie należąc do najobszerniejszych w całej powieści — aż gdzieś po ostatnie dni lutego. Czyli prawie całą zimę. Rozdział ten świadczy dobitnie, że nawet założywszy dwupolową gospodarkę z odmianami SD i SWP, Reymont nie uległ jej jako obowiązującemu schematowi.

Stąd zapowiedziana nieco wcześniej poprawka: gospodarka czasowa w Chłopach jest trójpolowa. Obok przemiennie występującego łańcucha jednostek fabularnych, opartych na zasadzie SD, przemiennie z łańcuchem opartym na zasadzie SWP, pojawiają się wielkie jednostki fabularne inaczej skonstruowane w swej czasowości. Nie dają się one utożsamić z żadnym z powyższych łańcuchów, chociaż bliższe są odmiany SWP. Tym się jednak różnią, że te ostatnie segmenty oparte są główne na zjawiskach przyrody i ich powtarzalności, podczas kiedy rozdział typu Zima, rozdział VIII, głównie sięga do spraw ludzkich z ich ciągłością, z ich następstwem w kolejnych sekwencjach. Są to więc segmenty wielo-dobowe (— tygodniowe) ciągłe. W używanym odtąd skrócie: SWC.

Rozdziały IX, X, XI i XII stanowią obszerną całość fabularną, rozegraną zrazu zasadniczo w konwencji SD, a obejmującą następujące dnie i noce: pierwszy dzień rano Boryna spotyka Hankę w lesie niosącą susz, zaś wieczorem kobiety

1 Należy zwrócić uwagę, nie wyciągając stąd żadnych dalej sięgających wniosków, poza stwierdzeniem samego faktu, że nie ma ciągu rocznego, w którym by, jeżeli święto Trzech Króli wraz | niedzielą przypada 5—6 1, dzień Wszystkich Świętych roku poprzedniego następować mógł w poniedziałek, jak w Chłopach Oąrtelnik sam zechce wykonać tę rachubę. Ta niezbieżność praw-gapodobnie żadnego znaczenia nie miała dla pisarza.

I _domostwle Kłębów zbierają się na wieczornicę. Trudno , Zwiedzieć (r. XI), czy tej samej nocy Antek z'Jagną spotyka ^p. _w brogu, a śledzący ich stary Boryna bróg podpala. Dlatego trudno, ponieważ cała ta scena uniesienia miłosnego utrzymana została w poetyce liryczno-bezczasowej, właściwej odpowiednim rozdziałom Popiołów Żeromskiego.

Lecz już rozdział XII jest wyraźnie zlokalizowany, nazajutrz po pożarze brogu. Wszystkie te wydarzenia rozegrały się jeszcze w lutym. Po czym Reymont „podpędza” przebieg czasu, szybko oznacza tydzień zapustny i zabawy we wtorek przed Środą Popielcową, i znów — przeniósłszy fabułę do domostwa Antków —- ów przebieg zwalnia i zatrzymuje się pod koniec rozdziału przy niedzieli, która jest przypadającą na początek marca pierwszą niedzielą Wielkiego Postu. Całość rozdziałów IX—XII rozegrana więc została zrazu na zasadzie SD, a w dalszych swych partiach na zasadzie SWP.

Końcowy rozdział tomu Zima, rozdział XIII, początkowo się toczy przez szereg dni na zasadzie SWP, ale centralne w nim wydarzenie, bójka o wycinany chłopski las, rozegrało się w dwa dni. Kiedy na kalendarzu? „Któregoś dnia, bodaj w samo półpoście, czas się zrobił jeszcze gorszy niźli kiej indziej” (Z, 284). Samo półpoście, czyli około 25 marca (oczywiście w ramach roku tak wyznaczonego, jak czyni to w Chłopach późna pora ruchomej Wielkiejnocy). Pierwszego dnia pod wieczór rozchodzi się wieść o wyrębie chłopskiego lasu, dnia następnego Antek w dzwony kościelne bije jak na pożar i bójka w konsekwencji. Tak więc o ile Zima rozpoczęła się w Chłopach nader wcześnie, kończy się ona kalendarzowo akuratnie.

Konkluzja: Zima w Chłopach Reymonta, ułożona wedle kalendarza, rozgrywa się: r. I—III: między 5 (?) 6 (?) XH — a 23 XII; r. IV: 24, 25, 26 XII; r. VI: po 26 XII — przed 1 stycznia Nowego Roku, ale z daty nie wiadomo którego; r. VII— —VIII: 7 1 — około 20 II; r. IX—XII: koniec lutego — pierwsze dni marca — pierwsza niedziela postu; r. XIII: po tej niedzieli szereg dni oraz d^a dni około 25 III.

Przymiarka kalendarzowa dowodzi, że znamienna dla Jesieni przewaga SD nad innego rodzaju segmentami czasowo--kompozycyjnymi ustępuje ich równowadze, a nawet coraz wybitniejszej obecności tych innych. Od powieści realistycznej Chłopi zaczynają się przesuwać ku innym jakościom artystycznym i ku innym zamiarom twórcy. ,