DSC03510 (4)

Jak więc wynika z poczynionych obserwacji, narzędzia te różniły się wyraźnie od kamiennych motyk znanych z kultury ceramiki wstęgowej²⁷, służących do spulchniania nawet bardzo twardej ziemi. Tymczasem narzędzia rogowe zwane motykami odgrywały tylko pomocniczą rolę przy uprawie ziemi i mogły być używane do rozbijania większych brył pozostałych na ipolu spulchnionym przy pomocy radiła.

KLINY ROGOWE

Dość pospolitym zabytkiem stale występującym w inwentarzu kultury pucharów lejkowatych są kliny wykonane przeważnie z rogu jelenia (Tabl. CIV, 1—18).

0    ile zastosowanie ich jest łatwo, czytelne W powiązaniu z działalnością górniczą na terenie Krzemionek Opatowskich, skąd zresztą pochodzi wielka ilość takich klinów, to niezupełnie jasny jesit użytek tych samych narzędzi znajdowanych w Książnicach Wielkich lub Janikowicach. W Krzemionkach Opatowskich kliny były używane do wyważania konkrecji krzemiennych ze ściany wapiennej. Dokładny opis działania klinami podaje S. Krukowski w swojej pracy poświęconej neolitycznej kopalni krzemieni w Krzemionkach Opatowskich ^2S. Takie same narzędzia znalezione zostały również i na innych stanowiskach tego typu ²⁹.

Kształt i wymiary klinów nie są jednakowe. Wypływa to oczywiście z charakteru surowca do ich wyrobu, to jest z różnorodności kształitu i wymiarów rogów jelenia. Stałą ich cechą jednak jesit węższy, stępiony koniec (część pracująca)

1    szerszy tylec, czasem z zachowanymi śladami pobijania. Niektóre są lekko wygięte (Tabl. CIV, 2, 4—7), większość kii—

²⁷    J. Filip: op. cit., str. 144, rys. 1, 2, 4—7, 15.

²⁸    S. Krukowski: Krzemionki Opatowskie, Warszawa 1939, str. 37—38.

²⁰ C. A. Althln: The Scanian Flint Min.es, Lund 1951, str. 151, fig. 10; S. Grant za u: Stenalderens grubedrift, Aarhus 1954, str. 30—49; C. J. Becker: Late-neolithic Flint Mines at Aalborg, „Acta Airchaeologica”, Kopenhaga 1951, str. 136—152.    j nów jest jednak prosta. Mniej spracowane noszą na sobie ślady zaostrzenia przez ositrugiwanie części pracującej klina (Tabl. CIV, 5, 13, 14). Bardziej spracowane mają przeważnie szpic uszkodzony, częściowo wyłupany. Wiele jest złamanych nieco powyżej węższego końca, a do nas dotarł albo sam szpic,, albo trzon klina (Tabl. CIV, 8, 12, 16, 17), czasem z uszkodzonym jeszcze tylcem

Opisane wyżej kliny są narzędziami dość prymitywnymi. Służyły w kopalnictwie krzemiennym do wyważania brył krzemiennych, a ich zastosowanie do innych czynności jest niejasne.

INNE NARZĘDZIA ROGOWE

Do tych zaliczyć należy prymitywne „kilofy” z rogu jeleniego. Kształt ich nie odbiega wiele, a czasami w ogóle nie różni się niczym od surowego, nieobrobionego rogu jeleniego. Tylko spracowane końce cieńszych parostków, noszące ślady zadrapań, wskazują, że służyły jako narzędzia pracy.

W badanym materiale zachował się egzemplarz fragmentu trzonu rogu jelenia (Tabl. CIV, 24) z trzema spracowanymi parostkami. Ponadto jeszcze kilkadziesiąt egzemplarzy tego typu narzędzi pochodzących z Krzemionek Opatowskich oraz innych kopalni krzemienia zostało opublikowane przez różnych badaczy.

Egzemplarz z Krzemionek Opatowskich (Tabl. CIV, 24) nie jest bynajmniej typowy, ponieważ został złamany i dlatego trudno ustalić, czy widoczne trzy parost-ki były jego jedynymi ostrzami pracującymi.

Narzędzia tego typu pełniły prawdopodobnie nie tylko funkcje zbliżone do kilofu, to jest uderzały ostrzem w opracowywany materiał, ale również używane były jako klin czy drąg służący do wyważania. W zasadzie było to narzędzie prymitywne i uniwersalne w zakresie prac górniczych. Można .przypuszczaó„ że po złamaniu służyło do wyrobu wyżej omówionych klinów (Tabl. CIV, 8 i 17).

318