DSC04199 (3)

LXXVI UKŁAD WERSYFIKACYJNY

chwała, ten w obszernej wypowiedzi usiłuje skłonić kochanka Klary do zmiany zamiaru. Wacław nie chce przedwcześnie odkrywać prawdziwej przyczyny swego postanowienia. Odpowiada lakonicznie, a poprzez stałe powtarzanie tych samych, skąpych słów podkreśla stanowczość swojej decyzji. Upór doprowadza Papkina do rozpaczy, kontrastującej ze spokojem Wacława, co znajduje z kolei najdobitniejszy wyraz w rozdwojeniu kwestii włożonej w usta naszego samochwała. Komentuje on najpierw zaistniałą sytuację na stronie, aby ostatecznie zwrócić się do Wacława w pełnych bezsilnej rozpaczy, komicznie kontrastujących ze sobą słowach: „Bój się Boga — idź do czarta”. Gdy Wacław wyciąga sakiewkę, Papkin zaczyna się wahać. Ten nowy zwrot w akcji znów znajduje swe odzwierciedlenie w budowie dialogu, który układa się w ciąg pytań i odpowiedzi, aby ponownie przybrać na napięciu, wyrażonym szeregiem zdań wykrzyknikowych z chwilą, gdy Papkin dowiaduje się, kim jest w istocie jego ofiarodawca.

Omówione przez nas cechy decydujące o artyzmie wiersza Zemsty częściowo tylko ujawniają się w trakcie domowej lektury. Zemsta jest utworem, który pełnym głosem przemawia dopiero ze sceny i głównie teatrowi zawdzięcza swą sławę oraz rozgłos. ¹

w większych miastach, jak Kraków, Lwów, Warszawa, Wrocław czy Poznań².

Pierwsze wydanie Zemsty ukazało się w r. 1838, premiera teatralna odbyła się 17 lutego 1834 roku we Lwowie. Widzowie zobaczyli Zemstę o 4 lata wcześniej niż czytelnicy. Premiera lwowska stała się wydarzeniem teatralnym nie tylko ze względu na tekst, lecz także z uwagi na wspaniałe role Cześnika i Rejenta, grane przez dwóch wybitnych aktorów ówczesnych: Jana Nepomucena Nowakowskiego i Witalisa Smochowskiego. Role te stały się odtąd żelazną pozycją w repertuarze teatralnym obu aktorów i jako Cześnik oraz Rejent żegnali się oni z publicznością teatralną po kilkudziesięciu latach pracy, występując na przedstawieniu 18 marca 1864 roku.

Odtąd te dwie role stały się tytułem do sławy dla wielu znanych aktorów. Rola Cześnika nierozerwalnie złączyła się z nazwiskami: Józefa Rychtera (pierwszy raz występuje w niej w r. 1843), Józefa Grzywińskiego (od r. 1887), Józefa Kotarbińskiego i Bolesława Leszczyńskiego (w okresie Młodej Polski), Zygmunta Chmielewskiego i Mieczysława Frenkla (dwudziestolecie) czy Karola Adwentowicza, Jana Kurnakowicza oraz Jerzego Leszczyńskiego (lata powojenne). Godnym następcą Smochowskiego okazał się Wincenty Rapacki (od r. 1865); obok niego i po nim rolę Rejenta odtwarzali znakomicie Jan Chęciński (ok. r. 1866), Józef Chmieliński (ok. r. 1910), Stefan Jaracz (od r. 1916), i po r. 1945: Józef Karbowski, Józef Węgrzyn oraz Jacek Woszczerowicz. Paru dobrych aktorów podejmowało się również odegrania roli Papkina. Pierwszą z wybitniejszych

1

„ZEMSTA” W TEATRZE I W FILMIE

Nie ma i pewnie nigdy nie będzie pełnej statystyki wszystkich wystawień Zemsty. Była ona grywana wiele razy nie tylko w większych miastach i przez sławne teatry, lecz również przez zespoły amatorskie czy też sezonowe teatrzyki w małych miasteczkach. Dlatego też, próbując] nakreślIćHkrótki obraz scenicznych dziejów. Z§M$ty,SgTęLr. niczymy się do wspomnienia o wybitniejszych spektaklach!

2

Informacje zawarte w tym rozdziale pochodzą z następujących prac: J. Kreczmar, Tradycja i nowatorstwo, «Teatr» 1953, nr 13—18;~J. A dam s k i, Podglądając~Klarę i Wacława, „«Zycie.Literackie»•••1955, nr 40; S. Dąbrowski, R. Gó*rski, Fredro na scenie, Warszawa 1963.