DSC04296 (4)

XXX CZ. !: SZKIC DO PORTRETU

Chodzi tu o skaleczenie, jakie przytrafiło się poecie przy rąbaniu drew na opał; dokładniej o tym w Liście do Józefa B. Zaleskiego z sierpnia—września 1854 (PWsz VIII 225): „zraniłem tak prawą rękę drzewem jadowitym    że leżałem,

niezdatny do niczego, jęcząc”.

Śle list za listem do znajomych i- przjjaciół w Europie z prośbami o dopomożenie mu w wydostaniu się z Ameryki; myśli nawet o udaniu się... do Polski! Na krótko przed opuszczeniem Ameryki w Liście do ks. Jełow-ickiego z 18 maja 1854 pada rozpaczliwe zdanie: „Co mam czynić. — gdzie umrzeć?” (PWsz VIII 216). Nareszcie — dzięki znajomości z księciem Marcelim Lubomirskim, który również miał już dość Ameryki — 24 czerwca 1854 r. na'pokładzie parostatku „Pacific” odpływa do Europy. Na początku lipca jest już w Liverpoolu, a potem w Londynie, gdzie spędzi lato i jesień tego roku.

| Dlaczego opuścił Amerykę?

skąd też i dlatego wyjechać musiałem, iż w taką popadłem melancholię, która mało mię od obłąkanego odróżniała. (List Bo Michała Kleczkowskiego z¹14 lipca 1854. PWsz VIII 221)

Jak gorzkie musiało być to doświadczenie, świadczy nie tylko ten list. kończący się dramatycznym stwierdzeniem: „w niczyje już na świecie serce nie wierzę” (PWsz VIII 222).

Przyczyny wyjazdu do Ameryki, a także pobudki powrotu do Europy najpełniej tłumaczy List do Józefa B. Zaleskiego z sierpnia—września 1854 (PWsz VIII 223—229).

Plon artystyczny wyprawy za Ocean był stosunkowo skromny: kilka wierszy lirycznych, dwa poematy ^pisana w czasie powrotu Szczęsna i powstały tuż po powrocie zza Oceanu Epimenides — ale doświadczenia, wyniesione z tej. „pauzy w życiu”, ciągle owocowały na różnych polach myśli Norwida. Amerykański epizod przyniósł nade wszystko ostateczne sformułowanie jednej z fundamentalnych myśli-poety, wyrażone m. in, w tymże liście:

powoli, powoli wszyscy my stajemy się osobami albo raczej osobistościami parabolicznymi — co więc gdzie indziej jest plotką, ideą. wyobrażeniem politycznym, gawędką itp., to często u nas jest już nieledwie rzeczą i parabolą żywą. {PWsz VIH 224)

Ta myśl pozwoli poecie dziesięć lat później sformułować wezwanie: vade mecum! (chodź ze mną!), w czym znajdujemy nawiązanie do idei „żywej paraboli”. Nieumiejętność przystosowania się, a także zwyczajny pech, które prześladowały Norwida od dawna, w połączeniu z dojmującą nostalgią, chorobliwym smutkiem i zupełnym osamotnieniem, a przy tyra dobra jego znajoma — bieda — kazały mu wrócić do Francji, do „swoich”:

Zgrzeszyłem zaiste, gdym się uniósł, opuszczając Francję, kiedy nas za niepotrzebny i szkodliwy podrzutek i pasożytnicze ziele uważano: trzeba było nie mieć tej obraźliwości. wszelako mógłżem zgadnąć, iż jeśli przyjadę tu pracować, skaleczę rękę rąbiąc drzewo, a następnie usychać będę. jako usycham. (List do Aleksandra Jełowickiego z 18 /naja .1854. PWsz VIII 216)

Tymczasem w kraju jego nazwisko trafiło na marmurowy obelisk, wzniesiony w Kielcach przez tutejszego mecenasa nauki i sztuki Tomasza Zielińskiego (1802— 1858), który we własnym dworku utworzył muzeum sztuki (rozgrabione przez Rosjan po upadku Powstania Styczniowego). Obelisk szczęśliwie ocalał i do dziś głosi sławę Norwida Oto przesłanie monumentu:

Pamiątce, czci i chwale ziomków, którzy w pierwszej połowie XIX stulecia zajaśnieli nauką i sztukami, przez co sobie niepożytą sławę, a ziemi ojczystej zaszczyt przynieśli — poświęcono w maju 1854 roku.

Wśród pięćdziesięciu wybitnych Polaków, pogrupowanych według następujących dziedzin twórczości: „malarze, rysownicy i rytownicy; rzeźbiarze i medaliery; muzycy; budowniczowie i inżyniery”. jako rzeźbiarz widnieje C^prjan Norwid. Znalazł się tu na pewnonnieprzypadkowó~i od razu w świetnym tewa-