DSC08240 (3)

tylnej ścianie jamy gardłowej, eliminując tym samym jamę nosową z procesu artykulacji. Niemalże cały strumień powietrza wydostającego się z płuc kierowany jest jedynie do jamy ustnej.

Jak wynika z wyżej przedstawionych schematów, ruchy języczka podniebienia miękkiego decydują o tym, czy jama nosowa bierze udział w procesie artykulacji. Powietrze przedostaje się do niej przy ustno-nosowym i nosowym położeniu języczka. Powstają wówczas głoski nosowe. Przy położeniu ustnym natomiast jama nosowa nie bierze udziału w procesie artykulacji. W efekcie takiej pozycji języczka podniebienia miękkiego powstają głoski ustne.

Wyniki klasyfikacji spółgłosek na podstawie omawianego tutaj kryterium przedstawia następujący wykres:

spółgłoski

wymawiane z udziale jamy nosowej

wymawiane bez udziału jamy nosowej

nosowe

nienosowe (ustne)

3.2.3. Typ zapory

Obserwując sposób artykulacji dźwięków spółgłoskowych zauważymy różny stopień ograniczenia przepływu powietrza przez kanał głosowy, w szczególności przez nasadę. Najistotniejsze, jak sądzę, znaczenie ma tutaj rozróżnienie spółgłosek półotwartych w opozycji do obstruentów, czyli spółgłosek właściwych. Pierwsze artykułowane są w ten sposób, że powietrze wydostające się z płuc w tym samym czasie w jednym miejscu nasady napotyka na przeszkodę w postaci całkowitej blokady utworzonej przez zwarte artykulatory, a jednocześnie w innym miejscu nasady strumień powietrza swobodnie płynie przez szczelinę utworzoną przez drugą parę artykulato-rów. Do spółgłosek półotwartych zaliczymy dźwięki typu [m], fnj, [ń], [qj, [1], [r]. Spółgłoski właściwe; zwane też obstruentami (por. Dukiewicz 1995, Sawicka 1995) to dźwięki artykułowane w ten sposób, że powietrze wydostające się z płuc w tym samym czasie napotyka na jedną tylko zaporę, a mianowicie:

1. zwarcie — powstaje w wyniku całkowitego zbliżenia się jakichś narządów

mowy,

2.    szczelinę — powstałą w wyniku wyraźnego, ale niecałkowitego zbliżenia się jakichś dwóch artykulatorów,

3.    kolejno po sobie następujące (a więc niezsynchronizowane) zwarcie i szczelina utworzone przez parę tych samych artykulatorów.

Mając na uwadze typ zapory, na jaką napotyka w nasadzie powietrze wydostające się z płuc, wyróżnimy cztery podklasy spółgłosek, co obrazuje następujące drzewko:

półotwarte

właściwe

(obstruenly)

artykułowane z udziałem zwarcia

artykułowane także z udziałem szczeliny

artykułowane bez udziału zwarcia

szczelinowe

artykułowane bez udziału szczeliny

zwarto-szczelinowe

zwarto-wybuchowe

3.2.4. Główne miejsce artykulacji

Głównym miejscem artykulacji nazwiemy ten odcinek nasady, w którym powietrze wydostające się z płuc napotyka na przeszkodę. Miejsce to scharakteryzujemy, podając nazwy dwóch artykulatorów tworzących zaporę. W szczegółach rzecz przedstawia się następująco:

spółgłoski

artykułowane bez udziału warg

zupory nic tworzy przód Języka

tylko wargi tworzą zaporę

dwuwargowe

przedniojęzykowo-zębowe

tylnojęzykowe

środek języka nic tworzy zapory z prcpalatum

prepalałalnc

postpalalalnc

artykułowane z udziałem warg tzn. wargi tworzą zaporę

środek języka tworzy zuporę z prcpalatum, czyli przednią częścią podniebienia twardego