DSCF0014

nowią zapewne trudne dziś do rozszyfrowania anagramy, inne znów tworzą słowa, jak napis „aymon” na szacie błazna, lub imiona, jaknp. na obu dzwonach powtórzone imię „stanislaus” i „sta-nislaus de cracovia”. To imię odniósł Kopera, mało przekonywająco, do znanego iluminatora krakowskiego, brata Stanisława z Mogiły, o którym dziś już wiemy, że nazywał się Samo-strzelnik, a pracował w latach dwudziestych i trzydziestych XVI w. dla Zygmunta Starego, Bony i ich dworzan; styl miniatur Stanisława z Mogiły jest zupełnie odmienny. Imię Stanisław na dzwonach wydaje się być raczej imieniem samych dzwonów, podobnie jak sławny dzwon katedralny nosi imię Zygmunta. Na podstawie napisu „I.J.Z.” na miniaturze przedstawiającej złotników Leonard Lepszy przypisał autorstwo morawianinowi Janowi Zimmerman-nowi. Władysław Pociecha i St. Lorentz znów — jak już o tym była mowa — sądzą na podstawie tychże samych liter za Ptaśni-kiem, że jest to monogram Jana Żemickiego herbu Szeliga.

Jedno tylko jest pewne, że nazwisko ąutora miniatur nie jest dotychczas znane i że dokumenty źródłowe odnoszące się do artystów krakowskich tego czasu nie dają pozytywnego rozwiązania tego problemu. Trudno nie rozprawić się na tym miejscu z niedwuznacznie tendencyjną tezą Winklera. W obszernej swej monografii, o której mowa była na wstępie, usiłuje uczony berliński w naciągniętym i mało przekonującymi argumentami popartym wywodzie udowodnić, że Kraków był na początku XVI w. miastem zupełnie zniemczonym, a pod względem artystycznym niczym innym, jak tylko prowincją niemieckiej sztuki, Kodeks Behema zaś — dziełem genialnego niemieckiego malarza, którym wedle Winklera miał być jakiś nieokreślony bliżej sobowtór artystyczny, towarzysz pracy czy uczeń monogramisty H.W., to jest pochodzącego znad Renu, ale w Saksonii na pocz. XVI w. czynnego Hansa Wittena. Ten znany przede wszystkim jako rzeźbiarz działający na terenie Górnej Saksonii artysta, autor sławnej tzw.

»Tulpenkanzel« we Freibergu, uprawiał także malarstwo sztalugowe i ma być autorem ołtarza z Ehrensfriedensdorf. Ponieważ żadną miarą nie udało się udowodnić, że Hans Witten parał się także zdobnictwem książkowym, skonstruował Winkler sztucznie, w jego tylko fantazji istniejącą, nie udokumentowaną żadnymi archiwaliami ani żadnymi poświadczonymi dziełami sztuki osobę „Towarzysza Hansa Wittena”, który rzekomo miał przywędrować do Krakowa tylko po to, aby wykonać miniatury w Kodeksie Behema tzs]. Sam Winkler zmuszony jest przyznać, że historia niemieckiego malarstwa miniaturowego w ostatnim dziesiątku XV i pierwszej ćwierci XVI w. nie jest dotąd wcale zbadana, napisana ani opublikowana i że oprócz kilku artykułów w czasopismach, odnoszących się szczególnie do działającego w Norymberdze Jakuba Elsnera, bardzo mało wiadomo, jak to malarstwo w ogóle "wyglądało. Logicznie rzecz biorąc trudno jest porównywać miniatury Kodeksu Behema z czymś, co jest nie znane, dotąd nie zebrane, posegregowane, dostatecznie zreprodukowane i udostępnione, tak aby mogło stanowić rzeczywiście substrat dla porównań. To, że istnieją związki zależności między grafiką połud-niowoniemiecką a miniaturami Kodeksu, nie upoważnia jeszcze do twierdzenia, jakoby malarstwo książkowe krakowskie łącznie z Graduałem Olbrachta, Kodeksem Behema, Pontyfikałem Ciołka i resztą zabytków tego czasu było w istocie swej niemieckie. Grafikę niemiecką kopiował np. Lucas van Leyden i inni artyści, lecz nikt nie nazwie ich Niemcami, a sztuki ich niemiecką. Zapożyczanie się u drzeworytników, którzy ilustrowali »Narren-schiff« Branta, u Diirera czy u Zasingera, satyryczne aluzje wywodzące się z niemieckiej literatury ludowej — wszystko to nie determinuje charakteru narodowego i stylu artystycznego miniatur Kodeksu Behema, których koloryt lokalny i powiązanie z tradycją miejscową w tym zakresie twórczości są niezaprzeczone. A już pozbawione wszelkich realnych podstaw i niezrozumiałe jest przyrównanie ich do dzieł Hansa Wittena. Bo kryteria, któ-

25