DSCF0508 (3)

57

EWOLUCYJNE POCHODZENIE ZDOLNOŚCI EMPATYCZNYCH

w stosunku do nich, zaczynają konstruować oddzielne psychiczne reprezentacje siebie i innych. Kiedy to się dzieje, globalne reakcje przykrości dziecka zaczynają „pękać” i zostają oddzielnie „rozbudowane w odrębne wyobrażenie siebie oraz wyobrażenie innego” (s. 1X2). Początkowo rozróżnienie pomiędzy tymi dwoma pojęciami jest niepewne, mgliste i niestałe, a dziecko reaguje na cudze cierpienie, jak gdyby „ja” oraz „inny” doznawali cierpienia równolegle lub na przemian. Stopniowo jednak, w miarę doskonalenia pojęcia niezmienności osoby, rozróżnienie ja—inny ustala się coraz bardziej, a odrębność cudzego i własnego cierpienia jest coraz pewniej rozpoznawana.

Empatia egocentryczna

Wraz z pełnym zrozumieniem niezmienności osoby, mniej więcej pod koniec pierwszego roku życia, dziecko przechodzi na drugi poziom empatii.

Jeszcze przez okres około jednego roku, zanim pojawi się znacznie ważniejsza zdolność przyjmowania ról, dziecko zdaje sobie sprawę, że inni są odrębnymi jednostkami fizycznymi, ale wciąż brakuje mu wiedzy o tym, że inni różnią się od niego także wewnętrznie. Hoffman określa to jako poziom empatii „egocentrycznej”, ponieważ dzieci często reagują na cierpienie innych, oferując nieodpowiedni rodzaj pomocy, którą same, jako obserwatorzy, uważają za poprawiającą samopoczucie.

Hoffman uważa również, i jest to bardziej istotne dla prowadzonego tu wywodu, że zrozumienie niezmienności osoby umożliwia pojawienie się cierpienia współodczuwanego, nowego rodzaju empatycznej reakcji na cudze cierpienie. W przeciwieństwie do cierpienia empatycznego, które jest przede wszystkim reakcją analogiczną naśladującą reakcję obserwowanego, cierpienie współodczuwane charakteryzuje się występowaniem współczucia [w potocznym polskim znaczeniu - przyp. tłum.] w stosunku do obserwowanego. Należy je zatem, zgodnie z proponowanym tutaj schematem badawczym, zaklasyfikować do kategorii reaktywnych skutków afektywnych. Cierpienie współodczuwane w ujęciu Hoffmana wydaje się odpowiednikiem stworzonego przez Wispe pojęcia współodczuwania oraz batsonowskiej definicji empatii. Trzeba jednak uwzględnić starannie podkreślane przez Hoffmana twierdzenie, że nowa reakcja, jaką jest współodczuwane cierpienie, w żadnej mierze nie zajmuje miejsca poprzedniej. Cierpienie empatyczne pojawia się nadal, kiedy obserwator staje się świadkiem czyjegoś trudnego położenia, istnieje wszakże nowa możliwość zareagowania — współczuciem - na to samo zjawisko.

Co powoduje powstanie nowej reakcji afektywnej? Hoffman twierdzi, że jest ona bezpośrednim rezultatem powstania odrębnych, poznawczych wyobrażeń siebie i innego, które dziecko nauczyło się rozróżniać. Po pierwsze, Hoffman zakłada generalnie, że doświadczenie jakiegokolwiek przykrego afektu