DSCF3814

104

dialogową, funkcjonuje w polemicznym kontekście i w tym kontekściJ musi być interpretowana. A problemy te mają cechę największe! ogólności filozoficznej. Dotyczą natury człowieka, świata i Absolutu,! sprowadzają się do trzech pytań kantowskich: co mogę poznaćl co powinienem czynić, czego mogę się spodziewać. Wszelkie problemy! pozostałe są wobec nich logicznie pochodne, a osoby bohaterów służą do eksponowania tych pytań w różnych sytuacjach ludzkich! i społecznych. Taka parafilozofia, wpisana w literaturę i przez literaturę eksponowana, jest zgodna z kształtem modernistycznego filozofowania, u którego podstaw leży indywidualne przeżycie świata! a treść i kształt tego przeżycia łatwiej zawrzeć w monologach! Zarathustry niż w dowolnych Prolegomenach. Dlatego też podjętą! tutaj próbę wykładu filozofii Micińskiego należy opatrzyć zastrzeże! niem, że w twórczości jego brak skodyfikowanego wykładu tez! że żaden utwór nie zawiera całości poglądów autora, że interpretacja! wprowadza wyraźny „nadmiar” porządku filozoficznego w stosunkuj do porządku, jaki istnieje w poszczególnych utworach.

Dostępna człowiekowi prawda o bycie zawarta jest w całości -! twierdzi autor — ale nie w całości dziejów, jak sądzili romantycy, lecz w całości indywidualnego ludzkiego życia. Micińskiego! koncepcja Króla Ducha, to koncepcja człowieka, który własnemu! życiu nadaje wartość misterium. Przejście przez trzy fazy misterium — 1 oczyszczenie, ofiarę, przemienienie — prowadzi do ujawnienia wartości, które bohatera indywidualnego kreują na charyzmatycznego przy-1 wódcę zbiorowości, nadającego status misterium wszelkiemu życiu j w ogóle. Droga Króla Ducha — to droga od pogłębionego indy! widualizmu do ludzkiej wspólnoty.

Bohaterowie powieści i dramatów Micińskiego, umieszczeni w róż-J nych kulturach i epokach historycznych, posiadają pewną sytuację wspólną: znajdują się w świecie niejednolitych wartości, wobec różnorodnych propozycji filozoficznych, ideologii i wiar. Co więcej — w przełomowych momentach historii, której dalszy bieg związany jest bezpośrednio z ich wyborem i samookreśleniem się wobec świata.

Czas akcji Bazylissy Teofanu — to schyłek Bizancjum, okres tworzenia się nowożytnego świata, kształtowania sił politycznych, ekspansja chrześcijaństwa, upadek starych kultur i religii. Bizantyjscy dworacy ucztują z barbarzyńskimi Słowianami, celebrowane nabożeństwa kościelne odbywają się obok misteriów dionizyjskich. Świat,

_w którym panuje taka różnorodność wartości, jest faktycznie światem bez wartości. Ideologie i religie wykorzystywane są jako atuty polityczne lub środki do_ zrobień i a kariery. Wśród prawdziwych i fikcyjnych wiar, w kulturze, nad którą ciąży fascynacja śmiercią, pochodząca z wątków dionizyjskich i chrześcijańskich, bohaterka dramatu pyta o rzeczywistą wartość człowieka i świata. Pluralizm kulturowy i religijny oraz ambicje chrześcijaństwa do zajęcia dominującej roli kulturotwórczej zmuszają do pytań o sens wiar i ideałów, proponowanych przez aktualne religie, o ich trwałość wartość wobec historii. Problemem centralnym jest wartość chrześcijaństwa jako wiary, ideologii i instytucji, albowiem to chrześcijaństwo niszczy ostatecznie rozpadającą się kulturę dionizyjską. Między Dionizosem a Ukrzyżowanym rozgrywa się tragedia bohaterki.

Wita sytuuje podstawowe pytania metafizyczne wobec problemów politycznych i narodowych. Czas powieści — to koniec XVIII w. -okres rozbiorów Polski. Pytania o istnienie rzeczywistości duchowej, o transcendentny sens ludzkiego świata stanowi dla tytułowej bohaterki podstawę pytań o sens historii, wyższą sprawiedliwość dziejową, o możliwość przeciwdziałania i kształtowania mechanicznych procesów i przypadkowych zdarzeń. W opisanym kontekście historycznym są to pytania o sens i trwałość bytu narodowego, zagrożonego zewnętrzną przemocą. Jeśli nie istnieją żadne wartości transcendentne, jeśli ludzka moralność i prawa są tworami zmiennymi i przypadkowymi, jeśli pojęcia narodu, sprawiedliwości i wolności nie są zakorzenione w wartościach absolutnych — to człowiek, mechaniczny wytwór przyrody, chcąc nawet trwać przy swych fikcjach umysłu nie ma żadnego wpływu na chaos wydarzeń, nie ma sankcji dla działania, nie ma autentycznego celu, a przede wszystkim — mocy realizowania własnych ideałów. W świecie polityki, który penetruje bohaterka, brak odpowiedzi na tak postawione pytania.

Bohater Kniazia Patiomkina_y przywódca marynarzy na zbuntowanym okręcie, postawiony jest — jako nosiciel pytań metafizycznych — wobec problemu rewolucji. Fascynacja tematem rewolucji nie ominęła żadnego niemal z polskich pisarzy modernistycznych. Stosunek do rewolucji stał się swoistym papierkiem lakmusowym dojrzałości filozoficznej i społecznej modernizmu. Wokół 1905 r. kumulowały się w literaturze wszystkie napięcia problematyki społecznej i politycznej. 1905 rok był dla modernizmu tym, czym Wiosna