DSC06909 (2)

70 Konni WtHenro^ - Opracowanie

KOMPOZYCJA

Konrad Wallenrod jest powieścią poetycką, na którą składąją się następujące elementy:

1.    lytah Konrad Wallenrod Powieść historyczna z dziejów litewskich i pruskich;

2.    Motto: Macie bowiem wiedzieć, te są dwa sposoby walczenia - trzeba być lisem i lwem"-z Księcia Miachiaveilego;

3.    Dedykacja: .Bonawenturze i Joannie Zaleskim na pamiątkę lata tysiąc ośmset dwu dziestego siódmego poświęca AUTOR*

4.    Przemowa: dotyczy dziejów Litwy oraz narodu litewskiego w dobie średniowiecza, szczególnie w XIII i XIV wieku;

5.    Wstęp: wierszowany, pisany jedenastozgłoskowcem;

6.    Ifekst właściwy I. Obiór

U.    min. hymn JJuchu, Światło Boże!", pieśń .Wilija, naszych strumieni rodzica" QI. min. Pieśń z wieży

IV. Uczta: min. Pieśń wajdeloty, Powieść wajdeloty, ballada Alpuhara

V.    Wojna

VI. Pożegnanie 1. Objaśnienia [poety]

GENEZA TYTUŁU - KOSTIUM HISTORYCZNY I POETYKA MASKI

W Konradzie Wallenrodzie została podjęta problematyka narodowa i niepodległościowa, a ponieważ książka miała zostać wydana w Rosji, Mickiewicz stanął przed problemem rosyjskiej cenzury. Z pewnością o kwestii walki z zaborcą nie mógł napisać wprost, cenzura nigdy by nie dopuściła takiego utworu do druku. Poeta zastosował więc chwyt, uznawany zresztą w poetyce romantycznej, i przeniósł akcję utworu w odległą przeszłość, bo do XIV w. Tym samym zastosował kostium historyczny, gdyż o sprawach mu współczesnych pisał .pod przykryciem” minionej przeszłości.

Głównym problemem, jaki Mickiewicz podjął w swej powieści poetyckiej, było przedstawienie głównego bohatera jako człowieka zmuszonego przez zaistniałą sytuację do przyjęcia postawy opartej na fałszu i dwulicowości. Po raz kolejny poeta wykorzystał historię, czyniąc to zresztą w sposób bardzo swobodny. W kronikach historycznych umiarł bowiem zapisek o wielkim mistrzu zakonu krzyżackiego, Konradzie Wallenrodzie, stojącym na czele Krzyżaków w latach 1391—1393. Otóż, według kronik, w roku 1392 ów Wallenrod tuż przed oznaczającym decydującą bitwę z Litwinami

rozpoczęciem oblężenia Wilna, opuścił swoich rycerzy, czym spowodował klęskę Krzyżaków, a potem popadł w obłęd i zmarł w tajemniczych okolicznościach (ale nie popełnił samobójstwa, jak w książce!). Ten epizod stanowił dla Mickiewicza doskonały pretekst do wykreowania całej historii Konrada Wallenroda, przedstawienia go jako Litwina działającego w Zakonie. Niewiele miało to wspólnego z prawdą historyczną, którą poeta potraktował jedynie jako inspirację dla snucia własnych rozważań.

W Konradzie Wallenrodzie okoliczności zewnętrzne (przede wszystkim zagrożenie krąju) wymogły na bohaterze nieustanne kamuflowanie swojej tożsamości - ustawiczne noszenie na twarzy „maski” oddanego sprawie krzyżackiej wroga Litwy, gdy w rzeczywistości, w sercu - Konrad nienawidził Zakon i dążył do jego zguby. Poetyka maski, jaką zastosował Mickiewicz w książce, miała stać się wskazówką dla Polaków zmuszonych do służby na rzecz zaborcy, wcielonych do armii carskiej czy - podobnie jak autor Konrada Wallenroda - pracujących w rosyjskiej administracji państwowej. Mickiewicz zdawał się mówić swoim rodakom, by na co dzień nosili maskę posłuszeństwa wobec caratu, w sercach zaś — gotowali klęskę znienawidzonym zaborcom. By przesłanie utworu stało się jasne, autor opatrzył go stosownym mottem.

ROLA MOTTA

Pod tytułem utworu znalazło się motto w języku włoskim: .Dovete adungue sapere, come sono due generazioni da combattere... bisogna essere vólpe e leone" (Macie bowiem wiedzieć, te są dwa sposoby walczenia... trzeba być lisem i lwem"). Mickiewicz zaczerpnął te słowa z XVIII rozdziału książki Niccolo MacbiaveUego Książę. Ta napisana w XVI wieku książka stanowiła zbiór wskazówek dla pełniących władzę, wskazówek — co należy dodać — pozbawionych jakiejkolwiek iluzji co do etycznych i moralnych podstaw sprawowania rządów. Machiavelli doskonale rozumiał, że władzę zdobywa się podstępem i przelewając krew, utrzymuje się ją dzięki terrorowi, a traci - przeważnie na drodze rewolucji i zdrady.

Przywołany rozdział XVIII Księcia zatytułowany jest: „ W jaki sposób powinni książęta dotrzymywać wiary". Szerszy kontekst cytatu wart jest przytoczenia: Musicie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby prowadzenia walki: jeden - prawem, drugi - siłą; pierwszy sposób jest ludzki, drugi zwierzęcy, lecz ponieważ częstokroć pierwszy nie wystarcza, wypada uciekać się do drugiego. Dlatego książę musi umieć dobrze posługiwać się naturą zwierzęcia i człowieka. Starożytni pisarze cichaczem zalecąją książętom ten środek, podając, że Achillesa i wielu innych książąt starożytnych oddano na wychowanie Chitonowi, centaurowi, który miał ich w dyscyplinie trzymać. Tb, że ich nauczycielem była istota na pół zwierzęca, a na pół ludzka, nic innego nie znaczy, jak tylko, te książę musi posługiwać się jedną i druga naturą i że jedna bez drugiej nie jest silna. Przeto książę, zmuszony umieć posługiwać się dobrze naturą zwierząt, powinien spośród nich wziąć za wzór lisa i lwa, albowiem lew nie umie unikać sideł, a lis bronić się przed