DSCF6812

nie niebezpiecznych nie tylko dla społeczeństwa, ale też niebezpiecznych w codziennym życiu więziennym z uwagi na charakter i rozmiary skłonności przestępczych, na możliwość infekcji psychicznej, na zgubne skutki oddziaływania takich przestępców na innych więźniów¹.

III. Instytucją ściśle zespoloną z systemem progresywnym było przedterminowe zwolnienie. Przepis § 232 regulaminu więziennego z 1931 r. bowiem przewidywał, że więźniowie klasy trzeciej po otrzymaniu dla tej klasy niezbędnej liczby punktów i odbyciu co najmniej 2/3 kary mogą być zakwalifikowani do przedterminowego zwolenienia. Jednolite dla całej II Rzeczypospolitej przepisy dotyczące przedterminowego zwolnienia wprowadzone zostały rozporządzeniem Prezydenta RP z 19 stycznia 1927 r. o zwolnieniu przedterminowym osób odbywających karę pozbawienia wolności (Dz.U. Nr 5, poz. 25), które weszło w życie 1 lutego 1927 r. Przed tą datą instytucję warunkowego zwolnienia stosowano na podstawie zmodyfikowanych przepisów państw zaborczych².

Rozporządzenie z 1927 r. nie rozróżniało w zakresie podstaw stosowania zwolnienia przedterminowego poszczególnych kategorii skazanych, przyjmując ogólną zasadę, iż może ono nastąpić, jeżeli skazany odbył już 2/3 kary, najmniej jednak 6 miesięcy i przez ten okres prowadził się dobrze. Skazani na karę bezterminowego (dożywotniego) pozbawienia wolności mogli być przedterminowo zwolnieni, jeżeli odbyli nie mniej niż 15 lat. Należy dodać, iż do kary wymierzonej i do kary odbytej nie wliczało się zaliczonego na poczet kary aresztu zapobiegawczego. Eliminowało to z możliwości skorzystania ze zwolnienia liczne grupy skazanych na kary krótkie i średnie.

Przedterminowe zwolnienia zarządzał i cofał Minister Sprawiedliwości, który uprawnienia swe w tym zakresie władny był przekazywać w całości lub w części prokuratorom, z czego zresztą Minister Sprawiedliwości skorzystał³, zastrzegając dla siebie decyzje w sprawach, w których zapadły najsurowsze wyroki za przestępstwa o dużym ciężarze gatunkowym, oraz w innych indywidualnych wypadkach, jeżeli zastrzegał dla siebie prawo podejmowania decyzji.

Dla orientacji co do rozmiarów stosowania przedterminowego zwolnienia warto przytoczyć, iż od kwietnia 1927 r. do listopada

1928 r. na 6 809 wniosków — opuściło więzienia 5090, z czego większość w 1027 r.^J* W 1928 r. we wszystkich apelacjach zastosowano przedterminowe zwolnienie względem 1 194 osób na skutek zarządzeń prokuratorów apelacyjnych oraz względem 183 osób na skutek zarządzeń Ministra Sprawiedliwości^I5.

Wspomniane zasady stosowania warunkowego zwolnienia uległy dość istotnym zmianom z chwilą wejścia w życie k.k. z 1932 r. Kodeks utrzymał zasadę, iż warunkowe zwolnienie może nastąpić po odbyciu przez skazanego dwóch trzecich kary, ale jej minimum podniósł do 8 miesięcy. Utrzymał też zasadę, ze do kary orzeczonej i do kary odbytej nie wlicza się okresu tymczasowego aresztowania, oraz dodał, iż przy obliczaniu części kary uprawniającej do ubiegania się o zwolnienie nie można brać pod uwagę tej części kary, która była ewentualnie darowana.

W sposób nowoczesny k.k. z 1932 r. ujął podstawy stosowania tej instytucji, uzależniając jej byt od dodatniej prognozy społecznej skazanego, którą ujął jako „przypuszczenie, że skazany nie popełni nowego przestępstwa”. Ocena tej prognozy miała opierać się na czynnikach dotyczących zachowania się skazanego w czasie odbywania kary i jego warunków osobistych.

Co się tyczy recydywistów, to k.k. z 1932 r. stanowił, że skazany, do którego mają być po odbyciu kary zastosowane środki zabezpieczające, nie może być warunkowo zwolniony (art. 65 §4).

Przepisy rozporządzenia z 1927 r. oraz k.k. z 1932 r. obowiązywały aż do uchwalenia ustawy z 31 października 1951 r. o warunkowym przedterminowym zwolnieniu osób odbywających karę pozbawienia wolności (Dz.U. Nr 58, poz. 399).

IV. Elementem systemu postępowania z recydywistami w okresie II Rzeczypospolitej było stosowanie środków zabezpieczających, a konkretnie umieszczenia w zakładzie dla niepoprawnych.

Zakład dla niepoprawnych był, jak wiadomo, typem środka zabezpieczającego, przeznaczonego między innymi dla przestępców, u których stwierdzono trzykrotny powrót do przestępstwa, a więc dla recydywistów wielokrotnych. Do zakładów tych kierowano również przestępców zawodowych oraz przestępców z na-wyknienia (art. 84 k.k. z 1932 r.). Warto przypomnieć, co na temat intencji towarzyszącej ustawodawcy przy wprowadzaniu tego typu zakładu napisano w motywach do projektu kodeksu karnego. Otóż napisano tam, co następuje: „Swoiste postanowienia wprowadza projekt w stosunku do recydywistów, przestępców zawodowych i nałogowych. Projekt przeprowadza rozróżnie-

³⁴ M. Czerwiec: op. cit., s. 217.

³⁶ Materiały odnoszące się do działalności rządu za 1928 r., Sprawozdania ministerstw, Warszawa 1929, s. 299—300.

— 89 —

1

T. M i t r a s z e w s k i: op. cit., s. 25.

2

¹⁹ M. Ryba: Warunkowe zwolnienie w polskim prawie karnym, Warszawa 1900, s. 29—37, wyd. Ministerstwo Obrony Narodowej.

3

¹⁹ Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 29 stycznia 1927 r. w sprawie wykonania rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 stycznia 1927 r. o zwolnieniu przedterminowym osób odbywających karę pozbawienia wolności (Dz.U. Nr 7, poz. 53).