DSCN0452

zawsze taka sama niezależnie od tego, czy dany proces odbywa się w jednym, czy w kilku etapach. Znajomość tego prawa jest w pewnym stopniu wykorzystywana w badaniach biologicznych. W praktyce jednak ekologowie nie sumują ilości ciepła mierzonego w kaloriach, lecz temperatury przekraczające zero fizjologiczne, tj. termiczną granicę aktywności życiowej. Temperatury te nazywane są efektywnymi. Suma temperatur efektywnych warunkuje pełny rozwój i pojawienie się poszczególnych gatunków. Sumę tę, czyli ilość ciepła potrzebną do rozwoju gatunku, oblicza się według wzoru:

C»(T~to)-D

gdzie: C — suma temperatur efektywnych,

T — temperatura otoczenia (średnia dzienna), t« — zero fizjologiczne gatunku,

D — liczba dni potrzebnych do pełnego rozwoju.

Suma temperatur efektywnych jest wielkością stalą dla gatunku i nie zależy od rejonu, w którym gatunek się rozwija. Wolno zatem wnioskować, że im niższe są temperatury otoczenia, tym dłużej trwa rozwój i odwrotnie. Ustalenie sumy temperatur efektywnych dla poszczególnych gatunków, a nawet dla ich stadiów rozwojowych, umożliwia do pewnego stopnia prognozowanie pojawu i rozwoju owadów. W praktyce jednak nie są to obliczenia ścisłe z różnych przyczyn, głównie z powodu mankamentów przyjętej metodyki pomiarów temperatury.

Suma temperatur efektywnych jako wskaźnik rozwoju jest w pewien sposób związana z hipotezą Hubnera. Zgodnie z tą hipotezą — długowieczność osobnika o określonej kombinacji genów jest odwrotnie proporcjonalna do intensywności życia, czyli pewna suma czynności życiowych warunkuje fizjologiczny kres życia. Owady żyją zatem dłużej w niskich i średnich temperaturach niż w temperaturach wyższych. Całość przemiany energetycznej u poszczególnych osobników nie ulega natomiast zmianom niezależnie od długości ich życia.

Stymulujący wpływ zmiennej temperatury na rozwój owadów. Temperatury oddziałujące na żywy organizm w warunkach naturalnych są zmienne. W badaniach laboratoryjnych stwierdzono, że owady poddane działaniu stałej temperatury wykazują tendencję do zahamowania i osłabienia procesów życiowych. Stwierdzono np., że w warunkach temperatury zmiennej jaja i gąsienice owocówki jabłkóweczki rozwijały się o 7 do 8°/o szybciej od hodowanych w temperaturze stałej. Rozwój jaj pasikonika polnego w temperaturze zmiennej skracał się aż do 38,6%. Wynika z tego, że temperatura zmieniająca się, np. od 10 do 20°C (średnia 15°C), nie wywiera tego samego wpływu, co stała temperatura wynosząca 15°C. Przyjęto zatem — mimo nie wyjaśnianych przyczyn — za regułę ekologiczną (zwłaszcza w warunkach strefy umiarkowanej), że zmienne temperatury działają stymulująco na rozwój owadów.

WODA

Woda jest niezbędna do życia i nie ma żadnych żywych organizmów, które nie zawierają wody. Wszystkie podstawowe funkcje życiowe zależą od obecności wody i od odpowiedniego jej udziału procentowego w żywej tkance. Niedobór wody prowadzi zawsze do zahamowania wszelkich czyn-

395