DSCN0907

stopniu są one rozwinięte — nawet wtedy, gdy społeczny rozWót przebiega prawidłowo.

Wydaje się więc, że ważną implikacją, wynikającą ze śc słego wiązania rozwoju społecznego i przystosowania społecznego, jest twierdzenie, że właściwości psychiczne dziecka przystosowanego społecznie wzbogacają się wraz z wiekiem. Z tego też względu teorie przystosowania omówione w poprzednim podrozdziale, które szczegółowo precyzują strukturę psychiczną jednostki przystosowanej społecznie, w ograniczonym stopniu mogą być wykorzystane w psychologii rozwojowej.

Struktura i treść społecznych cech osobowości dziecka wstępującego do szkoły i jego starszego o kilka lat kolegi jest inna; różne są też doświadczenia społeczne tych dwojga dzieci. Szczegółowe kryteria przystosowania społecznego dla dzieci w różnym wieku powinny być tak zróżnicowane, aby uwzględniały właściwości rozwoju społecznego dzieci w danym wieku. O tej sprawie będzie jeszcze mowa.

Łączenie dwóch pojęć: rozwoju społecznego i przystosowania społecznego, wymaga dodatkowego uzupełnienia. Pamiętać trzeba, że osiągnięcia rozwoju społecznego uzewnętrzniają się nie tylko w rozwoju dyspozycji bezpośrednio kształtujących stosunki jednostki z otoczeniem społecznym. W trakcie rozwoju społecznego rozwijają się również inne właściwości: samodzielność w wypełnianiu codziennych obowiązków, zainteresowanie osobami i zjawiskami społecznymi, zdolność do analizy i oceny zjawisk społecznych. Istotny też jest fakt, że zachodzą bardzo ścisłe powiązania między rozwojem społecznym a innymi aspektami rozwoju. Psychologowie specjalizujący się w psychologii rozwojowej zwracają uwagę na zależność między rozwojem społecznym a rozwojem fizycznym, umysłowym i emocjonalnym. Niektóre osiągnięcia rozwoju można rozpatrywać jako produkty rozwoju społecznego i jednocześnie umysłowego V Dobrą egzemplifikacją jest tu rozumienie norm społecznych. Osiągnięcia dziecka pod tym względem są efektami rozwoju umysłowego i społecznego.

Powyższe rozważania są tylko pozornie dywagacjami, stano-

¹ Por. np.: A. J. Gates, A. T. Jersild, T. R. Mc Connell, R. C. Chalłman: Kducational Psychologu. New York 1942, The Macmillan Company, s. 124.

16