DSCN1689

38 Dystans roli

nowych informacji, procesy podejmowania decyzji [A. Malewski 1975, s. 207-236]. W tym ostatnim przypadku, przy założeniu, że podjęcie każdej decyzji wywołuje dysonans poznawczy (nie wszyscy się z tym założeniem zgadzają), uwaga skoncentrowana jest głównie na badaniu następstw podjęcia decyzji i sposobach rozwiązywania wytworzonego dysonansu; wskazuje się tu przede wszystkim, w jaki sposób badani utwierdzają się co do słuszności podjętej decyzji.

Szereg zależności wskazywanych przez teorię dysonansu poznawczego rozpatrywać można w ramach szerszego ujęcia, odwołującego się do równoważenia struktur poznawczych, zaproponowanego przez Jeana Piageta [1981]. (A.S.)

Zob. działanie społeczne, kognitywizm. model zmiany postaw, wartość.

Literatura:

Malewski A., 1975. Rozdżwięk między uznawanymi przekonaniami i jego konsekwencje. Analiza teorii dysonansu poznawczego L. Fe-stingera |w:| tegoż. O nowy kształt nauk społecznych. Pisma zebrane. PWN. Warszawa. Nuttin J.M. jr, 1982. Kontrowersje wokół zmiany postaw. W kierunku teorii perswazji opartej na rozprzestrzenianiu się reakcji, PWN, Warszawa.

Piagct J., 1981. Równoważenie struktur poznawczych. Centralny problem rozwoju, PWN. Warszawa.

Dystans roli, zob. rola społeczna.

Dystrybutywne ujęcie kultury, zob. kultura.

Działania „logiczne”, zob. racjonalność.

Działania „nielogiczne”, zob. racjonalność.

Działanie a postawa, zob. postawa jako definicja sytuacji.

Działanie społeczne (ang. social action lub social act). proces podmiotowej aktywności zmierzający do osiągnięcia zamierzonego celu. Podmiotem działania może być jednostka lub zbiorowość. Przyjmowane

cele oraz sposoby ich realizacji są zazwy. czaj warunkowane przez społecznie usą. nowione systemy wartości, w związku z tym rezultaty podjętego działania mają okrcślo-ne implikacje społeczne. Na tej podstawie odróżnia się „działania" od „działań społecznych”. Zgodnie z koncepcją Maxa Webera: „«działanicm» nazywamy zachowanie ludzkie (obojętnie zewnętrzne czy wewnętrzne czynienie czegoś, zaniechanie lub tolerowanie), jeżeli i o ile działający wiąże (wiążą) z tym zachowaniem pewien subiektywny sens. Działaniem «społecznym» nazywamy takie działanie, które według swojego, przez działającego lub działających przyjętego sensu, zostaje odniesione do zachowania innych i według niego jest w swoim przebiegu zorientowane" [R. Bendbt 1975, s. 231—241]. Max Weber wyróżni! cztery typy działań społecznych: tradycjonalne (wynikające z tradycji i przyzwyczajeń), afektualne (emocjonalne), wartościowo-racjonalne (zorientowane na realizację pewnych wartości, ideałów), instrumenał-no-racjonalne (nastawione na realizację konkretnego celu) [J. Poleszczuk 1989, s. 316-337],

Każde działanie społeczne jest czynnością świadomą; oznacza to, że podmiot „doświadcza efektów objętych swą działalnością oraz jest świadomy zmian, jakie wywołuje" [F. Znaniecki 1971, s. 324]. Działanie społeczne składa się przynajmniej z trzech elementów: I) planu zamierzonego działania bądź sposobu jego realizacji 2) ukierunkowanej aktywności podmiotu. 3) celu, który usiłuje się zrealizować [M. Kuhn 1964. s. 643-644], Obecność tych składników pozwala odróżnić „działanie" od „zachowania*’ (behaviour), rozumianego jako reakcja podmiotu na docierające do niego bodźce zewnętrzne. Stosowana w socjologii terminologia nie jest w pełni jednoznaczna W języku polskim obok pojęcia „działania społeczne” używa się zamiennie - chociaż rzadziej — terminu „czynności społeczne"; w języku angielskim zbliżone znaczenie mają pojęcia ac! (akt - czyn), action (akcja