DSCN1791 (3)

Porządek społeczny 139

winna stać się obowiązującym kierunkiem działać politycznych lub nawet - w wersji skrajnej - najwyższym prawem. Populizm mott stanowić element mobilizujący aktywność szerokich kręgów społecznych do walki z różnymi formami niesprawiedliwości i dyktatury. Wysuwanie różnego typu haseł populistycznych, żądanie przywrócenia praw „ludowi” i uszanowania woli większości, stanowi częstokroć początek rewolucji demokratycznej. Populizm stanowi zarazem zagrożenie dla uformowanych systemów demokratycznych. Wolą większości dosyć łatwo manipulować, ludzie nie zawsze dokładnie sami wiedzą czego chcą (zob. [E. Wnuk-Lipiński 1996, s. 260]), w niektórych wypadkach do rozstrzygnięcia jakiejś kwestii wymagana jest wiedza specjalistyczna, a nie opinia większości [J.A. Schumpe-ter 1995]. (A.S.)

Zob. ideologia, konflikt społeczny, korporaty-wizm. mchy społeczne, tłum, władza.

Literatura:

Rikcr W.H., 1982, Liberafism againsl Populism: A Confrontation between the Theory of De-mocracy and the Theory of Social Choice, Freeman. San Francisco.

Schumpctcr J.A., 1995, Kapitalizm, socjalizm, demokracja, Wyd. Nauk. PWN. Warszawa. Wnuk-Lipiński E.. 1996. Demokratyczna rekonstrukcja. Z socjologii radykalnej zmiany społecznej, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

Porządek społeczny (ład społeczny), forma organizacji życia społecznego, zapewniająca koordynację działań indywidualnych i zbiorowych. W zależności od istniejącego typu porządku społecznego wyróżnia się odmienne typy społeczeństw, np. militarne i industrialne (Herbert Spencer), społeczeństwa o porządku arystokratycznym i demokratycznym (Alexis de Tocque-vjllc), kapitalistyczne i socjalistyczne (podstawowymi zasadami organizującymi działania podmiotów są odpowiednio: rynek i plan). W obrębie teorii rozwoju społecznego próbuje się ustalić czynniki warunkujące oraz prawidłowości dotyczące przebiegu zmian różnych typów ładu społecznego.

Najczęściej wyróżnia się monocentrycz-ny i policentryczny (pluralistyczny) typ porządku społecznego. W społeczeństwie mo-nocentrycznym działania wyznaczane są przez jedno centrum decyzyjne. W społeczeństwie pluralistycznym występuje wielość ośrodków decyzji i działania zależne są od indywidualnych wyborów członków zbiorowości. Stanisław Ossowski [1983, s. 80-105] rozwinął ten podział, wyróżniając dodatkowo ład przedstawień zbiorowych, w którym zachowania wyznaczane są przez konformizm wobec tradycyjnych norm i wzorów zachowań, oraz ład systemu porozumień, który charakteryzuje się występowaniem zorganizowanego współdziałania wielu ośrodków decyzyjnych.

W badaniach socjologicznych zmierza się często nie tylko do wykrycia obiektywnych wyznaczników ładu społecznego, ale także do ustalenia, w jaki sposób różne grapy społeczne postrzegają istniejący typ porządku społecznego oraz jakie posiadają wizje porządku idealnego (wyobrażenia na temat tego, jak być powinno). Wojciech Zaborowski [1988, s. 149] wskazuje, że „wizje porządku społecznego można traktować jako swoiste «podłoże świadomośći». które stwarza lepsze lub gorsze warunki przyjmowania przez jednostkę nowych idei, postaw i wartości, a także wpływa na potencjalną gotowość do przejawiania takich czy innych zachowań". Na podstawie przeprowadzonych badań wyodrębnia on cztery typy respondentów, przyjmujących odmienne wizje porządku społecznego: typ optymistyczny, przyzwalający, reformatorski i radykalny (ibidem, ś. 149-202]. Różnice między nimi dotyczą ostrości postrzegania struktury społecznej jako układu wertykalnego, stopnia podzielania przekonania, że istniejący porządek wymaga zmiany, oraz zakresu oczekiwanych zmian.

Karl Mannheim [1992] wskazywał, że porządek społeczny podtrzymywany jest m.in. dzięki wytworzeniu przez zbiorowość specyficznych sposobów myślenia, które określał jako ideologie. Natomiast w uto-