DSCN2138 (2)

Rys. 5.65. Przekrój podłużny przez zarodek psz_c„j cy (wg MacCalla, z Malinowskiego)

tarczka

UiścieA)

liści

zarodkowy

w komórkach dużo białka zapasowego oraz wypełniające wnętrze ziarniaka bielmo środkowe zawierające w komórkach duże ilości skrobi.

Bielmo stanowi główną masę ziarniaka i tę jego część, która decyduje o wysokiej wartości użytkowej ziaren zbóż.

5.5. DETERMINACJA RÓŹNOPOSTACIOWOŚCI W CYKLU ROZWOJOWYM ROŚLIN

Jak widzieliśmy, rozmnażaniu płciowemu roślin telomowych towarzyszy normalnie przemiana pokoleń, choć u roślin nasiennych pokolenie gametofitu jest zredukowane do niewielkich utworów otoczonych przez odżywiające je tkanki sporofi-tu. Przemiana pokoleń u roślin telomowych jest heteromorficzna, z wyraźną różno-postaciowością obu pokoleń. Istnieje wyraźna korelacja między ukształtowaniem ciała w obu pokoleniach a ich fazą jądrową, toteż można by przypuszczać, że między tymi zjawiskami istnieje związek przyczynowy. Tak jednak nie jest. Już zjawisko izomorficznej przemiany pokoleń, występujące u niektórych glonów (ulwa, gałęzat-

• ta) pokazuje, że ukształtowanie ciała może się nie zmieniać przy zmianie p tfO^wei* U roślin telomowych w szczególnych okolicznościach można się spot-^j^jtępowaniem diploidalnych gametofitów i haploidalnych sporofitów. Dip-gameto fi ty mogą powstać w wyniku aposporii, która polega na tym, /^gtofit nie rozwija się — jak normalnie — z mejospory, ale ze zwykłych, jcżywnych komórek sporofitu. Jeśli z młodego liścia sporofitu paproci fnp. $ barbara lub Osmunda cinnamomea z rodziny długoszowatych) wyizolować f'’¹,, fragment tkanki i umieścić na pożywce, regeneruje on gametofit, diploidalne "''cdrośle (rys. 5.66). Z takiego gametofitu można z kolei otrzymać w rezultacie palnego procesu płciowego sporofit tetraploidalny, o 4n liczbie chromosomów, j niego — znów na drodze aposporii — tetraploidalny gametofit.

Rys. 5.66. A—C — aposporia u paproci: rozwój diploidalnego gametofitu z fragmentu liścia sporofitu; D— rozwój tetraploidalnego sporofitu

Sporofit roślin telomowych może też mieć tę samą liczbę chromosomów co i gametofit, jeżeli jego rozwój na gametoficie odbywa się na drodze a p o g a m i i, tj. I bez udziału gamet i zapłodnienia. Szczególna podatność do apogamicznego rozwoju sporofitu ze zwykłych, wegetatywnych komórek gametofitu występuje wtedy, gdy gametofit jest diploidalny lub tetraploidalny, ale apogamia zdarza się i u gametofitów haploidalnych. Obserwowano ją na przykład u mchów: u Phascum cuspidatum możliwe jest w sztucznych warunkach wielokrotne przechodzenie od sporofitu do ' gametofitu (na drodze aposporii) i na odwrót — od gametofitu do sporofitu (na drodze apogamii) bez zmiany fazy jądrowej.

Nasuwa się wniosek, że liczba chromosomów może być czynnikiem sprzyjającym, ale nie decydującym o rozwoju gametofitu lub sporofitu. Dużą rolę odgrywa tu | środowisko, w jakim odbywa się rozwój komórki (mejospory, zygoty, komórki \ve-I getatywnej). Z archegoniów paproci Todea barbara izolowano zygoty lub zarodki w różnym stadium rozwoju i umieszczano na sztucznych pożywkach. Dopiero zaro-j dki 17-dniowe wyrastały w tych warunkach normalnie w sporofity. Natomiast zygo-ty i zarodki młodsze (4—5-dniowe) rozwijały się w płaskie, plechowate utwory podobne do przedrośli. Wynika z tego, że środowisko stwarzane przez rodnię i gametofit I macierzysty odgrywa dużą rolę w prawidłowym rozwoju zygoty.

311