DSCN8213 (2)

*nrv CZ HI TĘKST „YAOE MECUM

skoro „zamiast” — to koniecznie trzeba zapytać, jak się to ma do otwierającego dziś VM publicystycznego wstępu Do Czytelnika? A może Ogólniki należy traktować jako ścisłe — acz liryczne — „słowo wstępne" tylko do VM, a przedmowę Do Czytelnika jako „preambułę" całego tomu n Poezji? W liście do Józefa I. Kraszewskiego z maja 1866 czytamy:

Tom ten składa się:

1.    ze stu poezji drobnych — stu argumentów stanowiących jedno Vade~mecum.

2.    z tragedii fantastycznej Tyrtej Lacedemoński, pisanej rymem osob-Bym, ^w prozie krytym, aby wytrzymał pomiędzy czasami wojny messeń-skiej i czasami obecnymi, tj. pomiędzy doryjskim a frygijskim żywiołem i sensem.

3.    z komedio-dramy Aktor, pisanej rymem wierszowanym zwykłym — to jest, jak ja nazywam, wierszem-barbarzy ńskim! etc.

Tyrtej jest u mnie [...] Aktora rękopism główny jest w Dyrekcji leatrów Galicyjskich — zaś 100 §§ Vade-mecum, rękopism jest opodal Ciebie. Szanowny Panie Józefie, bo u byłego mego wydawcy Brockhausa. (PWsz IX 217-218)

Całość? Kolejna sprawa ma charakter o wiele bardziej dramatyczny. Nieraz przy VM pada określenie: „całość”. Otóż nie jest to wyrażenie ścisłe. Całości VM nikt już chyba nie zobaczy. Do naszych czasów, a ściślej — do czasów Przesmyckiego, dotrwało VM w postaci znacznie okaleczonej. Zaginęło 14 składników zbioru, a 8 dalszych dochowało się jako fragmenty. Z owych „stu paragrafów” w pełnym kształcie doczekało adkrycia Przesmyckiego tylko 78 oraz dwa inne, stanowiące liryczny „wstęp” (Ogólniki) i epilog (Do Walentego Pomiana Z). I tym lirycznym pierścieniem łączy się jeszcze publicystyczne oprowadzenie Do Czytelnika wraz z mottem oraz dedykacja bioru i glosa wprowadzająca wiersz epilogowy.

Brakujące i uszkodzone elementy VM próbował uzupełniać ilkakrołnie Juliusz Wiktor Gomulicki. 1 tak w miejscu XXIII tworu proponuje drukować wiersz Tymczasem, zapisany na odtrucie kartki z wierszem XXIX (Obojętność); pozostaje tu miej-

sce po utworach XXI i XXII. W miejscu utworu LIV umieszcza Gomulicki wiersz Jak..., stanowiący element późniejszego od VM poematu ,A Dorio ad Phrygium”. W miejscu utworu LXIV umieszcza wiersz Co słychać? znany z późniejszego cyklu Co słychać? i co począć? — w cyklu tym znajduje się również kilka innych, zachowanych w autografie, wierszy VM. Następną propozycją uzupełnienia — luka w miejscu LXVH — jest utwór Krzyż i dziecko, również włączony przez Norwida do cyklu Co słychać? Pozostałych jedenastu składników VM szukano na odwrotach kart kodeksu. Tu znajdują się wiersze: Po balu — na odwrocie autografu wiersza W Weronie — i Baczność — na odwrocie autografu Harmonii. Utwory te nie weszły chyba jednak do cyklu, o czym przekonuje nas kilka faktów: 1) przekreślił je poeta pionowymi kreskami (trzy inne rękopisy, znajdujące się również na odwrociach, nie zostały przekreślone i te weszły — z pewnymi odmianami — do VM); 2) utwór Baczność wydrukował poeta pod tytułem Bezimienni w lipskiej edycji swych utworów w 1862 r., wszystko wskazuje na to. że do VM nie wprowadzał tekstów już gdzie indziej drukowanych (wyjątek: W Weronie — ale to w ogóle poetycki wyjątek, nb. drukowany za życia poety kilka razy); 3) wiersz Po balu znalazł się w dramacie Za kulisami jako „pieśń” Mandolina (akt III), poza tym jedyne miejsce, do którego by pasował, tj. po lub przed wierszem Kółko, jest zajęte — chyba że brakujący utwór UW. Jak... uznać za jakąś wersję wiersza Po balu? Mimo wszystko, i tak nie będziemy znali jeszcze dziesięciu całych tekstów i ośmiu fragmentów. Niektóre z zachowanych urywków są dość obszerne i bliskie pierwotnej całości, jak np. wiersz Cnót-oblicze; inne przedstawiają się znacznie gorzej. Jeśli nie zdarzy się jakieś rewelacyjne znalezisko, to będziemy chyba jednak skazani na obcowanie z „ruiną” VM. Dodajmy, że uzupełnienia — proponowane przez Gomulic-kiego — nie są bezdyskusyjne. Toteż doceniając trudy odkrywcy, nie możemy jednak zamykać oczu na hipotetyczność tego rodzaju uzupełnień zarówno co do miejsca w zbiorze, jak i faktycznej