DSCN8533

Rozdział IV. Nadprzyrodzony sens poczynań narodów Te - Jak pisał Orygenes - wyzwolone z ociężałego ciała złe moce, w całym tego słowa znaczeniu złe dachy, tym groźniejsze, że bezcielesne i niewidoczne, w poczuciu swojej wielkiej potęgi zajmują się w Dziadach tym, co stanowi rację ich istnienia: „zwodzą.i dręczą łudzi i odciągają ich od Boga i (yLspraa niebieskich ku marnym sprawom ziemskim”⁴ Jeśii ćhodzi o Nowosilcowa, odwaliły jużliawał roboty. Senator zdołał się już pogrążyć w najmarniejszych sprawach ziemskich. Ugrzązł w pijaństwie, łajdactwie i zapewne we wszystkich siedmiu grzechach głównych. Dwaj diabli, których specjalnością jest najwyraźniej dręczenie pospolitych grzeszników i po odpowiednim przećwiczeniu doprowadzenie ich do zupełnego upadku, uważają, że mogą już sobie pozwolić na ulubioną zabawę: dręczenie wizją piekła. Są pewni siebie. Rozbrykali się jak dwa młode koziołki. Toteż ten wstęp do widzenia Senatora jest śmieszny. Zgodnie z tradycją misteryjnych interiudiów igraszki diabłów powinny hyr. komiczne. Należałoby się więc zastanowić, dlaczego tó tryumf zła całe pokolenia chrześcijańskiej Europy lubiły oglądać jako zabawę wesołych oprawców.

Tę infantylną niefrasobliwość przerywa $r^byćie~Tfclzebuba. Pierwotnie było to bóstwo fenickie, które zwano Beelzebulem. Wedługutektórych tekstów rabinistycznych był to więc Pan Gnoju. Później dopiero przekształcił się on w Belzebuba, to znaczy we Władcę Much. W Nowym Testamencie występuję on jako zwierzchnik demonów lub — jak chce Jakub Wujek - książę czartowskie. W każdym razie określenie ho archon ton daimonion św. Marek (3, 22) przypisuje uczonym w Piśmie, a św. Łukasz (11, 14) jakimś ludziom z tłumu, który był świadkiem cudu Chrystusa. Takie znaczenie było więc już w powszechnym użyciu. Orygenes jest pod tym względem jednoznaczny ..Królem demonów nie jest Bóg, lecz, jak stwierdza Pismo Święte, Belzebub.”⁵ Zjawia się więc figura poważna ze ściśle określonym zadaniem. Diabły, które pragną udręczyć Nowosilcowa senną wizją mąk piekiełnych_zją_paek^ nane, że jego Sos został już przesądzony Przyzwyczaiły się do niego. Aniołowie nazywali Ewę braciszkiem. Jeden z diabłów nazywa Senatora nie tylko braciszkiem, lecz mówi o nim nawet: „ten mój najmilszy syn”, włączając gó tym samym do diabelskiej familii, Oznacza to, że^owosilcow spełnia już funkcję demona'; przeciwstawia się planom Bożym. ^Ł~

Belzebub nfelcwestionuje rozmiarów spustoszenia, jakiego w duszy Nowo# cowa dokonało zło. Jest natomiast przeciwny diabelskiej egzaltacji, która może zatrzymać pięknie przebiegający proces upadku. Kontrowersja między Władcą Much a jego podkomendnymi wynika więc ze zderzenia dalekosiężnej i zimnej

oprawców

197

<T^oł«yka z krótkowzroczną pychą podrzędnych sadystów. Wielki policmajster to nie prowincjonalny komisariat zła.

Jak ujrzy noc i żar, Srogość i mnogość kar, Zlęknie się naszych scen; Przypomni jutro sen, Może poprawić się, Jeszcze daleko zgon.

(III, 194)

Diabli za żadne skarby nie chcą zrezygnować z uciechy, którą sobie wymarzyły, toteż w bardzo krótkiej reprymendzie Belzebub postanawia przywołać ich do porządku.

Belzebub

Łotrze, a znasz mój czyn?

Od Cara zwierzchność mam!

Diabeł I

Pardon - cóż każesz Waść?

(III, 195)

Treść tego napomnienia, w olśniewającym blasku trzech krótkich wersów, odsłania nagle analogię między' „systematem. carskimi! aJuerarchią panującą w wojsku diabelskim. W ten sposób mieszkańcy „świata niewidzialnego, niematerialnego” potwierdzają to, co w „sferze ludzkich myśli i działań" odkryte młodzież wileńska w scenie więziennej.

Język zawsze zdradzi nawet głęboko ukrytą istotę bytu rozumnego. Belzebub, podobnie jak każdy carski dostojnik, który postanowił osadzić pod-wtadnego, postawił' jewo na swojo mieś to. nie hamuje swego języka. Zamiast naszego: „Pan wie, kim ja jestem?”, które przy takich okazjach wygłasza polski pyszałek, mamy więc: „Łotrze, a znasz mój czyn?” To z pozoru niewinne pytanie w systemie kastowym brzmiało jak salwa plutonu egzekucyjnego. Wprowadzało zapytanego w ostateczny niepokój. Tak właśnie wyglądała egzystencjalna trwoga i drżenie w „carskim systemacie”. 1 aby to zrozumieć, pmaytamy teraz, co w Objaśnieniach do III części Dziadów’ pisał sam