DSCN4968

364 CZĘSC III: UZUPEŁNIENIE

Punkt szczytowy tak ujętego tematu córki Herodiady stanowi Salome Oskara Wilde’a (1893): kobieta-niszczycielka, zabójczym tych. których kocha. Właśnie tę sztukę Oskara Wilde’a ilustrował Aubrey Beardsley. Salome-modliszka *. Taką jest także Salome Hermanna Sudermanna („Zabijamy, kiedy kochamy”), taką Salome z Hymnów Kasprowicza; w ten sposób córkę Herodiady widzi na obrazie Gustawa Moreau Des Essein-tes w znanej powieści J. K. Huysmansa A Rebours i Bielecki — na obrazie Borsuka w Mocnym człowieku Przybyszewskiego.

Według tego wzorca postępuje Bazilissa Teofanu w dramacie Micińskiego, każąc ściąć głowę ukochanego Nikefora.

Od Salome niedaleko do wampira. Przybyszewski zafascynowany obrazem Muncha Wampir w ten sposób opisuje przedstawioną tam kobietę:

[...] wgryzła się w kark mężczyzny ostrymi zębami, oblała twarz jego krwią swych czerwonych włosów, objęła głowę jego silną ręką (...) i dusi, i gryzie — gryzie*.

Rdzawicz w powieści Tetmajera Anioł śmierci maluje również obraz zatytułowany Wampir. No cóż, obraz skomponowany został w stylu epoki: na jesiennej łące leży mężczyzna w szarym płaszczu, przy nim naga kobieta wysysa mu z gardła krew.

O kobiecie wampirze mówi się i w powieści W. S. Reymonta pod takimże tytułem, i w Próchnie Berenta, i w Mocnym człowieku Przybyszewskiego.

Salome, wampir. Tym symbolom towarzyszą symbole kobiet określanych jako bete de luxure. W ten sposób ujęta jest u Kasprowicza postać pramatki Ewy:

Nie patrz, gdzie siadła jasnowłosa Ewa wygnana z raju na wieczysty czas, mająca zbrodnie u swych białych stóp,

* O biologicznym uwarunkowaniu wyobraźni mitotwórczej w związku z problemem strachu przed kobietą pisał R. Caillois w studium Modliszko, w książce: R. Caillois, Odpowiedzialność i styl. Eseje. Wyból M. Żurowskiego. Słowo wstępne J. Błońskiego, "Warszawa 1967.

* S. Przybyszewski, Na drogach duszy. Wyd. 2, Kraków 1902, s. 4?

wieczyżcle żarta płomienistą żądzą winy 1 grzechu...

(Dies ira¹ ¹)

Ewa jest tu kochanką Szatana. Inni pisarze sięgnęli do jego apokryficznej kochanki: Lilith. Twórca całej galerii kobiet--bestii, Rómy de Gourmont, poświęcił jej poemat dramatyczny. Pisał o niej Dante Gabriel Rossetti, Przybyszewski, Lange, nawet... Juliusz German.

Nie brak wreszcie odwołań do jeszcze jednego groźnego symbolu: fenickiej bogini Astarte. Poświęcił jej 25 poemacików Pierre Louys, modlitwę do niej powtarza dwukrotnie Przybyszewski (Reąuiem aetemam, Androgyne), wspomina ją Kasprowicz w Dies irae, Berent w Próchnie, Wacław Wolski w tomie Marę tenebrarum.

Les diaboligues — tytuł książki Barbey d’Aurevilly’ego stanowi trafne określenie dla typu kobiety-demona; typu charakterystycznego dla twórczości plastycznej Felicjana Ropsa (ilustratora Les diaboliąues), Muncha, Vigelanda, dla wszystkich tak zwanych „satanistów”. Takie właśnie demoniczne kobiety celebrowały w literaturze obrządki sataniczne, zwłaszcza czarne msze: pani Chantelouve w Ld-Bas Huysmansa, Zolima w Nie-tocie Micińskiego, Daisy w Wampirze Reymonta.

A wreszcie — cały legion kobiet: wampirów-modliszek-dia-blic niszczących, z rozmaitych pobudek, swoich męskich partnerów przez zamykanie ich w domu dla obłąkanych, przez palenie rękopisów ich prac naukowych, przez zamęczanie na krzyżu w celu uzyskania modelu do obrazu. Przypomnijmy tylko utwory: Ojciec Strindberga, Hedda Gabler Ibsena, Trzy legendy o krucyfiksie Juliusza Zeyera, Historie magiczne Rómy de Gourmonta, Chora miłość Hansa Jaegera, Bazilissa Teofanu Micińskiego, Aszantka Perzyńskiego, Karykatury Kisielewskiego, Anioł śmierci Tetmajera, Świat się kończy Kasprowicza, La bestia Jerzego Żuławskiego, wiersze Briusowa itd., itd.

J. Kasprowicz, Hymny. Cytuję według wydania: J. Kasprowicz, Dzieła wybrane. Pod redakcją J. J. Lipskiego. T. 2, Kraków 1958, s. 10.