DSC05

g. MONOPOL 1,1. Powstawanie monopoli

Monopol to rynek zaopatrywany przez jednego dostawcę. Monopolista zyskuje i Utrzymuje wyłączność na danym rynku, jeśli istnieją bariery wykluczające działalność innych firm. Są różne rodzaje barier.

Barierę ekonomiczną stanowią ogromne koszty stałe działalności, które są spłacane z przychodów rynkowych tylko jednej firmy o dużej skali produkcji i osiąganych dzięki temu niskich kosztach jednostkowych. Taki rynek nazywa się monopolem naturalnym. Infrastruktura okołoprodukcyjna (majątek potrzebny Sb prowadzenia działalności, ale bezpośrednio nieprzynoszący przychodów) w pewnych branżach jest źródłem tak wysokich kosztów stałych, że buduje się tylko jedną infrastrukturę, która zaspokaja cały popyt rynkowy (na danej trasie buduje się jeden gazociąg, jedną płatną autostradę). Właściciel zwykle nie użycza tej infrastruktury konkurentom, chyba że zostanie zmuszony prawnie lub pizez układy biznesowe firm.

Monopolami naturalnymi z reguły są lokalne rynki usług komunalnych, takie jak wodociągi, centralne ogrzewanie, odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, przewozy zbiorowe na trasach stałych. W wielu polskich miastach działa jedno przedsiębiorstwo wodno-kanalizacyjne, jedno przedsiębiorstwo energetyki cieplnej i jedno przedsiębiorstwo transportu masowego, tzw. miejskie przedsiębiorstwo komunikacyjne. Monopolami naturalnymi w wielu krajach są rynki pnewozów kolejowych, sprzedaży i przesyłu energii elektrycznej, usług telekomunikacyjnych, wydobycia, sprzedaży i przesyłu gazu oraz innych nośników energii.

Funkcjonujące na rynku polskim w 2007 roku monopole naturalne i rynki zbliżone do nich zestawiono w tabeli 8.1. Czysty monopol naturalny (dokładnie jeden dostawca na rynku) trudno zaobserwować w skali kraju, ale w 2007 roku były to np. rynki usług magazynowania i przesyłu gazu. Monopolistą była grupa kapitałowa Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo - PGNiG. Rynkami zdominowanymi przez jednego dostawcę były pasażerskie i towarowe przewozy kolejowe (grupa kapitałowa Polskie Koleje Państwowe) i usługi telefonii stacjonarnej (Telekomunikacja Polska).

Rynek z dostawcą dominującym to rynek zbliżony do monopolu, zaopa-bywany głównie przez jednego dostawcę (jego udział rynkowy wynosi co naj-