DSC98 (7)

Rozdział 1

SPOŁECZEŃSTWO SIECI

Jak ćmy płomienia, ambitne umysły szukają ducha swojego czasu. Duch jest życiową lub ożywiąjącą zasadą: w zachwycają, cym słownictwie starożytnych nauk duch jest zgodny z duszą i jest wieczny; w oświeconymi języku nauki nowożytnej, termin „duch” oznacza siłę napędową, określoną w czasie i miejscu. Stąd Max Weber, poszukując w 1904 roku odpowiedniego odniesienia dla „ducha kapitalizmu”, posługuje się zdecydowanie współczesnym językiem w opisywaniu go jako „historycznej jednostki, na przykład zespołu elementów połączonych w rzeczywistość historyczną, którą my ujmujemy razem w całość pojęciową, z perspektywy ich kulturowego znaczenia” (1958: 47). Weber zrozumiał zarówno wymiar religijny, jak i świecki tego ducha, jednak jego celem jako badacza społecznego było zgromadzenie osobliwości danej historycznej chwili i rozważanie tej sytuacji w oderwaniu od tych koncepcji, które byłyby wyrazem zasady określąjącej stosunki międzyludzkie w tamtym czasie. Rezultatem wielkiej intuicji Webera była dokonana przez niego konceptualizacja nowoczesności jako „żelaznej klatki”, wypełnionej przez „fachowców bez ducha; sybarytów bez serca” (1994: 182). Duch kapitalizmu przemysłowego był, zdaniem Webera,

bezduszny¹: nowoczesność osiągnęła punkt szczytowy, kiedy ascetyczne poświęcenie osiąganiu zysku uznała za cel sam w sobie, cofąjąc się raczej do poziomu wulgarnego i nastawionego na postęp techniczny materializmu. Zasada kierująca nowoczesnym światem została odkryta dzięki załamaniu się wiary w możliwość istnienia transcendentalnej zasady ożywiąjącej. Paradoksalnie duch, który tchnął życie w nowoczesne społeczeństwo przemysłowe, pozbawił ludzką duszę jej dotychczasowego „ducha”.

Niewiele ciem podeszło tak blisko do płomienia, lub też niewielu udało się uchwycić ducha swojego czasu tak dokładnie, jak udało się to Weberowi. Pomimo to podejmowano kolejne próby. Obecnie jednym z bardziej ambitnych i intrygujących wysiłków mąjąęych na celu określenie ducha naszej ery jest skupienie się wokół zwrotu „społeczeństwo sieci”. Używąjąc prostych słów można powiedzieć, iż teza ta głosi, że duch naszych czasów jest duchem sieci: podstawowe zasady sieci stały się siłą napędową indywidualnego, społecznego, gospodarczego i politycznego życia, co wyróżnia nasz okres w historii. Manuel Castells, kataloń-ski socjolog, którego trzytomowy zbiór badań dotyczących gospodarki, społeczeństwa i kultury wieku informacji miał szczególne znaczenie w procesie artykułowania tej idei (1996; 1997; 1998), ujmuje tę kwestię w następujący sposób: Jako trend historyczny, domimijące funkcje i procesy Wieku Informacji, są w coraz większym stopniu organizowane wokół sieci. Sieci stanowią nową morfologię społeczną naszych społeczeństw, a rozprzestrzenianie się logiki usieciowienia w sposób zasadniczy zmienia funkcjonowanie i wyniki w procesach produkcji, doświadczenia, władzy i kultury” (2007:467).

Słowo „sieć” (network) opisuje warunki strukturalne, dzięki którym oddzielne punkty (zwane często „węzłami” lub „punktami węzłowymi” (nodes)) połączone są ze sobą dzięki powiązaniom (zwanym często „więzami” (ties)), które zazwycząj są wielorakie i złożone, krzyżujące się ze sobą oraz występujące w nadmiernych ilościach. Sieć istnieje wtedy, kiedy wiele węzłów

1

Jeśli nie zaznaczono inaczej, podkreślenia pochodzą od autora - przyp. tłum.