DSC
88 (8)

Kwas askorbinowy

witamina ę

5.1. Rys historyczny

Historia odkrycia witaminy C jest ściśle związana z historią choroby szkorbutem, czyli gnilcem, i poszukiwaniem przyczyn tego niedomagai a także sposobów jego leczenia i zapobiegania. Już w średniowieczu do*^^-

rywano się wpływu sposobu odżywiania się, a więc diety, na pojawienie^' symptomów szkorbutu. Najczęściej ludzie zapadali na tę chorobę i miała najostrzejszy przebieg w północnych regionach Europy, w których ludn przez większą część roku musiała zadowalać się spożywaniem chleba i innv przetworów zbożowych oraz mięsa i ryb, natomiast nie miała pod dostatki ^a świeżych owoców i warzyw, albowiem były one dostępne w wystarczając,,¹? ilościach tylko w krótko trwającym sezonie letnim. Również wśród członkń załóg odbywających dalekomorskie wyprawy szkorbut pojawiał się bardł? często, a wiadomo było, że uczestnicy tych rejsów pozbawieni byli dłuższy okres świeżych owoców i warzyw.

Po tym jak wykazano ponad wszelką wątpliwość awitaminozo wy charakte szkorbutu i poznano metody jego leczenia, a także profilaktyki, przyp_aj.. ostrej formy tej choroby należą do rzadkości, natomiast stan częściowego niedoboru, czyli hipowitaminoza, nawet obecnie jest zjawiskiem powszechnym i to nie tylko w krajach najuboższych.

Są trzy podstawowe przyczyny prowadzące do hipowitaminozy:

—    niedostateczna zawartość witaminy C w pożywieniu;

—    zaburzenia prawidłowego jej wchłaniania w przewodzie pokarmowym-

—    intensywne i zwiększone ponad normę zużycie kwasu L-askorbinowego w organizmie.

Awitaminoza C spotykana jest u ludzi i tych zwierząt, które utraciły zdolność syntetyzowania kwasu L-askorbinowego w swoim organizmie wskutek braku w ich wątrobie enzymu — oksydazy L-gulono-y-laktonowej. Są to małpy, morskie świnki, nietoperze żywiące się owocami, niektóre ptaki i ryby. Pozostałe zwierzęta zdolność tę zachowały i dla nich kwas 1.-askorbinowy nie jest czynnikiem egzogennym, a zatem me jest w ścisłym lego słowa znaczeniu witaminą lecz raczej endogennym związkiem w rodzaju np. hormonu. To właśnie z tego względu zawartość witaminy C w mleku krów nie podlega sezonowym wahaniom, jak to ma miejsce w przypadku witamin A i O.

Wkrótce po ustaleniu struktury kwasu L-askorbinowego bo już w roku 1933 opracowano jego syntezę. Była to pierwsza synteza związku o charakterze witaminy, a wielkie zasługi w tym zakresie położył Tadeusz Reichstein (uczony szwajcarski, emigrant z Polski, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny w 1950 r.).

Godny odnotowania jest fakt, że dwaj uczeni, a mianowicie W.N. Haworth i A. Szent-Gyórgyi, którzy wnieśli wielki wkład w badania dotyczące budowy i właściwości, a także zaproponowali nazwę tej witaminy — kwas L-askor-binowy, co odzwierciedla jej antyszkorbutowe działanie, otrzymali w 1937 r. nagrodę Nobla.

5.2. Budowa i nazewnictwo

Kwas L-askorbinowy (witamina Q jest y-laktonem kwasu 2,3-dehydro--L-gulonowego zwanego też kwasem L-treo-hekso-2-enonowym. Jego wzór strukturalny został ustalony w 1933 r. i wkrótce potem jego prawidłowość potwierdzono, uzyskując w wyniku syntezy chemicznej produkt identyczny z wyodrębnionym ze źródeł naturalnych.

CH,OH

' c ‘

HO

Rys. 5.1. Wzór strukturalny kwasu L-askorbinowego

Najbardziej charakterystycznym fragmentem cząsteczki kwasu L-askor-binowego jest ugrupowanie endiolowe: którego obecność warunkuje tak wyraźnie objawiające się właściwości redukujące tego związku oraz jego kwasowy charakter. Pięcioczłonowy pierścień y-laktonowy stabilizuje całą strukturę i dopiero jego rozerwanie prowadzi do oksydatywnego rozpadu cząsteczki na dwa związki, a mianowicie dwuwęglowy (kwas szczawiowy) i czterowęglowy (kwas L-treonowy).

W kwasie L-askorbinowym występują dwa centra chiralne w pozycjach C-4 i C-5, a zatem możliwe jest istnienie czterech optycznie czynnych izomerów.